ease php programı indir

http://sourceforge.net/project/downloading.php?group_id=14045&use_mirror=kent&filename=EasyPHP-2.0b1-setup.exe&94163412

Süper-Global Diziler

Süper-Global Diziler
PHP 4.1.0 sürümünden sonra süper-global diziler ismiyle yeni bir kavram ortaya çıktı. Bu diziler daha önceki sürümlerde kullanılan ve ortam değişkenlerini içeren önceden tanımlanmış dizilerin düzenlenmiş halde olanlarıdır.
PHP 4.1.0 sürümünden önce, bu ortam değerlerini kullanmamız için gereken diziler:

POST metodundan gelen değerler için $HTTP_POST_VARS,
GET metodundan gelen değerler için $HTTP_GET_VARS,
SERVER ortam değerleri için $HTTP_SERVER_VARS,
Oturum değerleri için $HTTP_SESSION_VARS,
Çerez değerleri için $HTTP_COOKIE_VARS,
Tüm ortam değerleri için $HTTP_ENV_VARS
olarak kullanılıyordu. Bu sürümden sonra bunlar:
$HTTP_POST_VARS yerine $_POST,
$HTTP_GET_VARS yerine $_GET,
$HTTP_SERVER_VARS yerine $_SERVER,
$HTTP_SESSION_VARS yerine $_SESSION,
$HTTP_COOKIE_VARS yerine $_COOKIE,
$HTTP_ENV_VARS yerine ise $_ENV
olarak değiştirildi. Bu isim değişimlerine ek olarak, yeni süper-global diziler global tanımlanmış halde geliyorlar. Kısaca betiklerde, bir fonksiyon içerisinde bu dizileri kullanmak istediğimizde bunları global olarak tanımlamamıza gerek kalmıyor.
Aşağıdaki örneklerde PHP 4.1.0 sürümünden önce ve süper-global dizilerin kullanımları basitçe verilmiştir.

Örnek 1: PHP 4.1.0 sürümünden önce kullanımı
function ornek() {
# $HTTP_POST_VARS dizisinden değerleri almak
# için global olarak tanımlamamız gerekiyor.
global $HTTP_POST_VARS;

echo $HTTP_POST_VARS['test'];
}
?>



Örnek 2: PHP 4.1.0 sürümünden sonra kullanımı (süper-global diziler)
function ornek() {
# $_POST dizisini global olarak tanımlamamıza
# ihtiyaç duyulmuyor.

echo $_POST['test'];
}
?>

PHP ile Neler Yapılabilir?

PHP ile Neler Yapılabilir?
Diğer sunucu-taraflı betik dilleri gibi PHP ile dinamik web sayfaları oluşturulabilir. Yazım kuralları çok basit ve anlaşılabilir olan bu dil ve eklentileri ile kısaca;
veritabanı bağlantılı uygulamalar
dinamik olarak oluşan grafikler
kullanıcıya, tarayıcıya ve tarihe göre özel durumlar veya içerikler
anketler
tartışma forumları
elektronik ticaret uygulamaları
web tabanlı e-posta uygulamaları
XML verilerini okuma ve oluşturma
gibi işlemler yapan betikler kısa sürede yazılabilir. Ayrıca web uygulamaları dışında PHP ile kabuk betikleri yazılarak komut satırı işlemleri de yapılabilir. Daha çok UNIX işletim sistemleri üzerinde kullanılan kabul betiklerini yazma amacı ile PHP dili yaygın bir şekilde kullanılmamaktadır. Buna rağmen PHP geliştiricileri tarafından PHP-CLI arabirimi (kabuk betiklerini komut satırından çalıştıran ve yorumluyan arabirim) her yeni sürümde daha da güçlendirimektedir ve geliştirilmektedir.
PHP dilinin kullanım alanlarından biri olan PHP-GTK arabirimi (eklentisi) ile GTK (The GIMP Toolkit) tabanlı grafikli kullanıcı arayüzleri de oluşturulabilmektedir

PHP Nedir?

1. PHP Nedir?
PHP sunucu-taraflı, çarpaz-düzlem ve HTML içine gömülebilir bir betik dilidir. Genel yapı ve yazılım kuralları yönünden C ve Perl dillerine çok yakın bir dildir. Rasmus Lerdorf tarafından hazırlanan bu dil, kendi web sitesine bağlı olan kişilerin takibini yapılması isteği ile ortaya çıktı. Rasmus Lerdorf bu dile ilk başta "Personal Home Page" adını koydu (çünkü kendi kişisel web sayfası üzerinde kullanmıştı). Şu anda ise PHP sözcüğü, "PHP: Hypertext Preprocessor" sözcüklerinin baş harflerinden oluşan kısaltmayla tanımlanmaktadır.
Rasmus Lerdorf PHP dilini kaynak kodu açık bir halde 1995 senesinde açık-kaynak camiasına kazandırdı. 1995 senesinden bu yana kıllanımı gün geçtikçe yaygınlaşan PHP, şu anda yaklaşık 10.000.000 web sunucusu tarafından kullanmaktadır (Kasım 2003, Kaynak: Netcraft).

Sunucu-taraflı: PHP betikleri sunucu tarafından çalıştırılır (JavaScript dilinin tam tersine) ve çıktısı tarayıcınıza gönderilir.
Çapraz-düzlem: PHP, birçok işletim sistemi üzerinde ve web sunucusu yazılımlarına adapte olarak çalışabilmektedir (örneğin, Microsoft Windows üzerinde IIS web sunucusu ile birlikte veya Unix işletim sistemleri üzerinde Apache web sunucus ile birlikte).
HTML içine gömülebilir: PHP ifadeleri ve fonksiyonları HTML dökümanları içine yazılabilir ve çalıştırılabilir. Böylelikle dinamik web sayfaları oluşturulabilir. Web sunucusu yazılımı web sayfası içerisinde PHP diline ait ifadeleri gördüğünde, bunları yorumlayıp, çıktısını HTML ifadeleri yazılı yerlerin arasına yerleştirir

PHP'de Güvenlik phpprogramlama

PHP'de Güvenlik


Günümüzde Internet'te ne kadar güvenlik önlemi alınsa, yeridir. Sadece iyi niyetli olmayan kişilere karşı değil, fakat daha çok ne yaptığını tam bilmeyen Web ziyaretçilerini de düşünmek ve PHP programlarınızın güvenliğini arttırmak zorundasınız.
Internet’te iyiniyetli olunmaz. Acı, ama gerçek. Internet’e içine zararlı kod yerleştirilebilecek bir Form koyarsanız, emin olmalısınız ki, birisi bu zararlı kodu koyacaktır. Sadece kötüniyetli kişilerin size söz gelimi elektronik posta adresi veya mesaj görünümünde zararlı kod göndermesini önlemek için değil, fakat normal kullanıcıların yapabilecekleri sıradan hataları yakalamak ve düzeltmek için de önlem almanız gerekir.
Server güvenliği son derece önemli bir konu olmakla birlikte, bunu sağlamak genellikle tasarımcının sorumluluğunda değildir. Bununla birlikte sayfalarımızın ve veritabanımızın güvenliği ve Web uygulamalarımızın doğru işlemesi bizden sorulur.
Bir form ile sizin sayfalarınıza veya veritabanınıza ne gibi zararlar verilebilir? Bu zararların başında, en hafifinden sizin sayfanızı başka yere yönlendirmek gelebilir. Kötüniyetin ölçüsü arttıkça bu, Server programının açıklarından yararlanarak, Server’daki dosyaları değiştirmeye veya tahrip etmeye kadar gidebilir. Normal ziyaretçi hataları arasında ise sözgelimi elektronik posta adresini iki @ işaretiyle yazmaktan tutun, bu işareti koymamaya, metktubun gideceği bilgisayarın adresini eksik yazmaya kadar uzanan bir dizi yanlışlık bulunabilir. Ziyaretçiler formu eksik doldurabilirler. Bu gibi eksiklikler ve yanlışlıkları daha sonra düzeltmek zaman kaybına yol açar. Kimi zaman eksik doldurulmuş bir Form, bu bilgilerin ulaştırılacağı programda hataya yol açabilir. Bu sebeple, özellikle Form yoluyla alınan bilgilerin denetimi ve doğrulatılması şarttır.
Bir Form’un içerdiği bilgilerin denetimi ve doğrulanması iki yerde yapılabilir: istemci-tarafında, sunucu-tarafında. İstemci tarafında, yani ziyaretçiye göndereceğimiz HTML sayfasının içinde yer alan kodlarla yapacağımız denetim-doğrulama, hızlı çalışır; ve ziyaretçi ile sunucu arasında iletişim kurulmadan önce yapılır; böylece ziyaretçinin sözgelimi gönder düğmesini tıkladıktan sonra çok beklemesi gerekmez. Ne var ki bu yöntemde denetim-doğrulama kodu ziyaretçiye gönderilmiştir; kötü niyetli kişi neyi denetlediğinizi görecek ve isterse bu denetimi kaldıracak size zararlı kod parçacıkları gönderebilecektir. Denetimin sunucu tarafında yapılması, belki biraz daha fazla zaman harcamayı gerektirir, fakat güvenlik açısından daha etkili olabilir. Elektronik posta adresi doğırulama ve mesajların içinden zararlı kodları ayıklama yöntemlerinden Düzenli İfadeler bölümünden söz ettik. Orada ele aladığımız örnek kodlar geliştirilerek ziyaretçilerin girdilerinde daha sıkı aramalar yapılabilir.
Parola ve SSL
PHP gibi, kendisi ziyaretçinin Browser'ına gönderilmeyen bir dille, sitelerimi parola ile korumak mümkün ve kolaydır. Sitenize sadece sizin vereceğiniz parola ile girilmesini istiyorsanız, ana sayfanın şöyle başlaması yeter:
if (!isset($parola) || $parola != "gizli_kelime") {
?>

Parola:

}
else {
// Buraya gizlenen sayga girecek
?>
PHP ayrıca mevcut hemen hemen bütün sunucu kullanıcı kimlik doğrulama protokolleri ile uyumludur; ve sunucu yönetimi ile ilişki kurularak daha karmaşık kullanıcı kimlik doğrulama yöntemleri uygulanabilir. Bu yöntemler arasında Secure Socket Layer (SSL) yöntemlerini, ve OpenSSL ve ModSSL teknikleri sayabiliriz.
Tırnak İşareti Sorunu
PHP4.0'ü tasarlayanlar, özellikle zararlı kodları gizlemekte kötüniyetli kişilerin yararlandığı tek ve çift tırnak işaretlerinin sisteme zarar vermesini önlemek amacıyla, ziyaretçi girdilerindeki tırnak işaretlerinin otomatik olarak Escape karakteri ile zararsız hale getirilmesini sağlamış bulunuyorlar. Buna göre bir ziyaretçi bir forma söz gelimi "PHP'nin yararları" yazacak olursa bu "PHP\'nin Yararları" haline dönecektir. Kimi zaman çirkin görünse de bu, bir sitenin güvenliği için önemli bir kazançtır.
Bu sistemin işleyebilymesi için sunucu yönetiminin PHP kurulumu sırasında php.ini dosyasında gereken düzenlemeyi yapmış olması gerekir. Bunun yapılmadığı durumlarda, programcı olarak siz, PHP'nin değişkenlerin değerlerinde gerektiğinde tersbölü işareti uygulamasını, bu değişkeni addslashes() fonksiyonu ile birlikte kullanarak çözümleyebilirsiniz. Örnek:
$yeni_degisken = addslashes($eski_degisken)
Bu dizinin ikinci kitabında güvenlik konusuna daha geniş yer vereceğiz.
PHP Kaynakları
Güvenlik dahil, PHP konusunda başvurulacak kaynakların bir kısmı şöyle sıralanıyor. Ayrıca bu kitapçığın örnek kodları arasında, PHP Hosting Companies Search the Directory.htm adlı belgede çık sayıda kurum ve firmasın listesini bulabilirsiniz:
http://www.php.net/FAQ.php
http://www.php.net/manual/config-odbc.html
http://www.techdevelopers.com
http://www.lilali.net
http://www.sqlcourse.com/
ttp://www.apache.org/info/apache_users.html

PHP ile Veritabanı phpprogramlama

PHP ile Veritabanı


PHP’yi bir veritabanından veri çekecek, bunlarla HTML etiketlerinin içeriğini oluşturacak ve ziyaretçimizden alacağımız bilgileri bir veritabanına işleyecek işlemleri öğrenebilecek kadar biliyoruz artık. Bu kitapçığın baş tarafındaki kurma işlemlerini birlikte yaptıysak, şu anda PHP programlarını geliştirdiğiniz kişisel bilgisayardaki kişisel Web sunucusunda MySQL sürücüleriniz ve veritabanı yönetim programınız çalışıyor olmalı. Bir kere daha tekrar etmek gerekirse, PHP ile veritabanına dayanan sayfalar yapmak için mutlaka ve sadece MySQL sürücülerini kullanmak gerekmez. Bunun yerine sözgelimi Microsoft’un ODBC sürücülerini kullanabilirsiniz. Ancak Web sitenize evsahipliği yapan firmanın size ODBC desteği verip vermediğini öğrenmeniz gerekir. Aslında aynı şekilde, evsahibi firmanın MySQL desteği verip vermediğini de öğrenmek zorundasınız. (PHP ile MS-ODBC sürücülerini kullanabilmek için Andrew Stopford’un ASP Today sitesinde http://www.asptoday.com/articles/20000202.htm adresindeki yazısında daha geniş bilgi bulunmaktardır.)
Web sitemizde, HTML sayfalarımızı ve PHP programlarımızı neden veriya dayalı hale getirmeliyiz? Bu sorunun cevabı, "Başka türlü elde edilemeyecek bir otomasyon, ziyaretçilerimizle gerçek anlamıyla etkili biralışveriş sağlamak için!" diye yanıtlayabiliriz. Yukarıda, bir PHP programının ziyaretçiden Frm ile alacağı bilgileri, yine kendisine gönderebileceğini ve bu bilgileri işleyebileceğini gördük. PHP programımızın bu bilgileri bir veritabanına işlediğini ve ziyaretçi bir başka sayfaya gitmek istediğinde o sayfanın içeriğinin, ziyaretçinin birkaç saniye önce yaptığı tercihlere göre belirlendiğini düşünün. Bir başka örnek, Web sitemizdeki sayfalarda yer alan unsurların güncelleştirilmesi için her güncelleştirmede çok sayıda programı yeniden yazmak veya sayfayı yeniden yapmak zorunluğu varsa, bu program ve sayfaların içeriklerini bir veritabanından alıyor olması halinde, sadece veritabanını güncelleştirmekle onlarca, belki de yüzlerce, HTLL ve PHP belgesini yeniden yazmış gibi olabiliriz.
Bu bölümde önce bir örnek veritabanı dosyası hazırlayacağız; daha sonra bunun içindeki verileri PHP programı ile sayfalarımıza katacağız. Bu dizinin ikinci kitabında Unix/Linux sistemlerinde veritabanı uygulamaları üzerinde daha geniş duracağız. Burada Windıows sisteminde bir MySQL uygulamasını ele almakla yetineceğiz.
MySQL Veritabanı
Gerçi bu kitapçığın konusu kendisi başlı başına bir dil olan SQL değil, ama burada sadece MySQL programı ile veritabanı oluşturmakla kalmayalım, bir anlamda SQL diline de çok kısa bir giriş yapalım. SQL çook geniş bir dildir. Burada yapabileceğimiz giriş ancak ilk alıştırmamaızı yapmamıza yetebilir.
SQL, (Structured Query Language, Yapısal Sorgu Dili) veritabanı endüstrisinin standart dilidir. Fakat HTML konusunda farklı firmaların sadece kendi Browserlarının tanıdığı türden etiketler geliştirmeleri gibi, SQL alanında da farklı firmaların ekleri ve dilde yaptıkları değişiklikler vardır.
MySQL, teknik tabiriyle sunucuda daemon olarak çalışır ve arzu eden programa, bildireceği (ve erişim hakkı bulunan) veritabanı dosyasından veri çekerek, sunar. Bir veritabanında farklı sayıda tablolar olabilir. Bir veritabanı dosyasında yer alan tablolarda, sütunlar ve satırlar vardır: bunların kesiştikleri yerlere biz verilerimizi yazarız. Bir SQL veritabanı dosyasında her bir kutunun ne tür veri kabul edeceği önceden belirlenir; dolayısıyla türü sayı olan verinin yazılacağı kutuya, alfanümerik değer yazılmaz. MySQL, sayısal verilerin türünü INT, belirli bir sınıra kadar değişen sayıda karakterden oluşacak verilerin türünü VARCHAR komutuyla belirler.
//////////////////KUTU////////////////
mySQL veri türleri
MySQL'de bir çok veri türü oluşturulabilir. Ancak Web programları açısından önemli olan bir kaçı ve özellikleri şöyle saralanabilir:
INT Tamsayı: -2147483648'den 2147483647 kadar değişen diziye "signed" (işaretli), 0'dan 4294967295'e kadar değişenine "unsigned" (işaretsiz) denir.
VARCHAR(n) n sayısını geçmemek şartıyla değişen boyutta karakter olabilir.
CHAR(n) Kesinlikle n sayısı kadar karakter olabilir.
TEXT En fazla 65535(2^16-1) karakter alabilen metin alanı.
MEDIUMTEXT En fazla 16777215(2^24-1) karakter alabilen metin alanı.
DATE 1000-01-01'den 9999-12-31'e kadar değişebilen tarih alanı.
TIMESTAMP 1 Ocak 1970'den 18 Ocak 2038'e kadar olan ve Yıl+Ay+Gün+Saat+Dakika+Saniye biçimindeki zaman bilgisi.
/////////////////KUTU BİTTİ//////////////
MySQL'de bir tablo oluşturmak için gerekli CREATE TABLE komutu şöyle kullanılır:
CREATE TABLE uyeler (adi VARCHAR(30), soyadi VARCHAR(30), üye_no INT ) ;
Bu komutla, "uyeler" isimli üç sütunlu bir tablo oluşturulur: birinci ve ikinci sütunlarda en fazla 30, karakterlik değişen boyutta alfanümerik değerler yer alırken, üçüncü sütunda sadece tam sayı olan değerler bulunabilir. Bu komutla oluşturulan tabloya INSERT INTO komutuyla veri girebilirsiniz:
INSERT INTO uyeler (adi, soyadi, uye_no) VALUES ('Muharrem','Taç','1234')
Bir tablonun oluşturulması ile içine veri yerleştirilmesi komutları ayrı ayrı zamanlarda, ayrı işlemler olarak yapılabileceği gibi, toplu bir metin halinde, otomatik olarak da yapılabilir.
MySQL veritabanından bilgi edinmek için SELECT komutunu kullanırız:
SELECT * FROM uyeler ;
Bu, MySQL'e, uyeler adlı tablodaki bütün değerlerin okunmasını bildirir. Buradaki "*" işareti, "bütün sütunlardaki bütün değerler" anlamına gelir. Diyelim ki yukardıda oluşturduğumuz tablonun sadece "adi" ve "soyardi" sütunlarındaki bilgileri almak isteseydik, bu komutu şöyle yazacaktık:
SELECT adi soyadi FROM uyeler ;
Bir veritabanındaki bilgilerin yenileriyle değiştirilmesini, yani veritabanı dosyasının güncelleştirilmesini UPDATE komutu sağlar. Bu komutu kullanarak veritabanımızdaki bazı kutucukların içindeki bilgileri değiştirebiliriz. Veritabanı dosyalarını güncelleştirme zorunluğu bulunması ise bize veritabanı tasarımının çok önemli olduğunu gösterir. Örneğin:
UPDATE uyeler SET adi = "Şahika" ;
Bu komut, veritabanındaki bütün satırlarda, birinci sütundaki değerleri "Şahika" olarak değiştirmekle sonuçlanırdı. Amacımız bu ise, sorun değil; ancak çoğu kez MySQL'e hangi satırda (veritabanı tekniğindeki terimle söylersek, hangi kayıtlarda) değişiklik yapılacağını daha ayrıntılı sölememiz gerekir. Veritabanı dosyamızı oluştururken, her kaydın diğer kayıtlarda olmayan (unique) bir sütun (bunu da veritabanı tekniğindeki terimle söylersek. alan) bulunmalıdır, ki MySQL'e yapılacak değişikliğin tam yerini söyleyelim. Örneğin
UPDATE uyeler SET adi = "Şahika" WHERE uye_no = 1234;
MySQL bu komutu alınca sadece üye numarası 1234 olan kişinin (yani uye_no alanındaki değer 1234 olan kaydın) "adi" alanındaki değeri silecek ve yerine verdiğimiz yeni değeri yazacaktır. Böyle birincil alanı bulunan, iyi düşünülmüş bir veritabanından seçim yapmak da kolay olur. Örneğin:
SELECT adi soyadi FROM uyeler WHERE uye_no >= 123;
deyimi ile tablomuzda bulunan kayıtlardan sadece üye numarası 123'den büyük olanları seçebiliriz.
Bir MySQL veritabanındaki kaydı silmek için DELETE komutunu kullanırız:
DELETE FROM uyeler WHERE uye_no = 1234;
Vveritabanında sadece bir kayıtta üye numarası 1234 olacağı için bu komutla sadece bir satır silinecektir. Bu komutu, diyelim ki üyelik kaydını yenilememiş kişilerin tümünü silmek için de kullanabiliriz. Veritabanımızda üyelik kaydının yenilendme tarihini gösteren bir alan bulunduğunu varsayalım:
DELETE FROM uyeler WHERE yenileme_tarihi < 2000-01-31;
Bu komutla, üyeliğini yenileme tarihi 31 Ocak 2000'den eski olan bütün üyelerimizin kaydını veritabanından silmiş oluruz.
Bu komutların MySQL'in DOS komut işlemcisi ile komutsatırından yapılacağını belirtmemiz gerekir. Bunu yapabilmek için MySQL Server'ın Windows'da çalıştırılması gerekir. MySQL'in paylaşım sürümünü kullanmak için Windows sistemlerinde mysqld-shareware.exe programını çalıştırmanız gerekir. Bunun için DOS komut istemcisi penceresinde "C:/mysql/bin" dizinine giderek, şu komutu vermemiz yeter:
mysqld-shareware
MySQL sürücülerinizin kişisel Web sunucusunda başarıyla çalıştığına, kitapçığın baş tarafında belirttiğimiz küçük alıştırmayı yaparak emin olduktan sonra gerçek bir veritabanı dosyası yazabiliriz.
Yukarıda gördüğümüz komutları komut istemci satırından tek tek verebileceğimiz gibi, bir düzyazı dosyasında toplayıp, MySQL programına da otomatik olarak yaptırabiliriz. Bu dosyaya, içindeki verileri alıp veritabanına boca edeceğimiz için, Dump dosyası denir.
Aşağıdaki metni MySQL programının kurulu olduğu dizindeki /bin/ alt-dizinine (muhtemelen c:\mysql\bin) veri.dump adıyla kaydedin (Notpad kullanıyorsanız, dosya adına .txt eklendiğine dikkat edin!)
CREATE TABLE calisanlar ( id INT NOT NULL AUTO_INCREMENT, PRIMARY KEY (id), adi VARCHAR(20), soyadi VARCHAR(20), adres VARCHAR(60), pozisyon VARCHAR(60));
INSERT INTO calisanlar VALUES (1 , 'Sahika' ,'Tabak' ,'PCLife Dergisi, Istanbul' , 'Yazar');
INSERT INTO calisanlar VALUES (2 , 'Muharrem' , 'Tac' , 'Işık Kultur Merkezi, Bursa' , 'Yonetmen');
Bu metnin sadece üç satır olmasına, örneğin Notpad'de Düzen menüsünde Sözcük Kaydır maddesinin işaretsiz olmasına dikkat edin. Daha sonra yine DOS komut istemcisi penceresinde MySQL programının dizininde /bin alt-dizinine gidin ve şu komutu yazın:
mysqladmin -u root create veri
MySQL veri adlı veritabanının oluuştuğunu bildirecektir. Şimdi içi boş bir veri dosyamız oldu. Yazdığımız dump dosyasındaki bilgileri veritabanı dosyasına işletmek işini MySQL yapacakatır. Bunu, şu komutla yapabiliriz:
mysql –u root veri < veri.dump
İşlerin yolunda gidip gitmediğini c:\mysql\data dizininde veri adlı bir klasör oluşturulduğunu kontrol ederek anlayabiliriz. Bu klasörün içinde calisanlar.frm, calisanlar.isd ve calisanlar.ism adında dosyalar bulunması gerekir.
PHP-MySQL İlişkisi
Böylece, MySQL ile bir veritabanı dosyası oluşturma işlemi bitmiş oldu. bir PHP programı yazarak bu veritabanındaki kayıtları okutabiliriz. Bunu yapmadan önce yine hızlı şekilde PHP-MySQL ilişkisinini sağlayan fonksiyonlara gözatalım.
PHP programlarımızda veritabanından yararlanabilmek için programın önce Web sunucusu aracılığıyla veritabanı dosyası ile bağlantı kurması gerekir. Başka bir deyişle, PHP programının veri ile arasında bir yol açması gerekir. MySQL açısından ise bu bağlantı, veri sunucusunda yeni bir oturum açılması anlamına gelir. İki program arasındaki bu ilişkiyi PHP'nin mysql_connect() fonksiyonu yapar. Bu fonksiyonun alabileceği üç parametre vardır:
$veri_yolu = mysql_connect ("localhost" , "root" , "parola" );
Burada "localhost" yerine MySQL programının parçası olarak çalıştığı sunucunun adı yazılır. "root" bu MySQL sunucusunda açılacak oturumun kimin adına açılacağını belirter. "root" kelimesi, sunucunun yönetici olarak oturum açılacağı anlamına gelir: "parola" kelimesinin yerine de MySQL'i kurarken belirlediğimiz bir kullanıcı parolası varsa, onu yazarız. Bu komutta yer alan $veri_yolu değişkeni, açılacak veri yolunun, PHP ile MySQL veritabanı sunucusu arasındaki bağın tanıtıcı işareti olacaktır. Bu bağlantı kurulduktan sonra, açtığımız veri yolundan gelecek bilgiler ve veritabanına gidecek bilgiler bu değişken aracılığıyla gerçekleşecektir. Veri sunucusu ile veri yolu bağlantısı kurulursa, bu değişken değer tutar hale gelir; bağlantı kurulamazsa bu değişken boş kalır. mysql_connect() fonksiyonunun başarılı olup olmadığını bu değişkenin durumunu sınayarak anlayabiliriz. Örneğin:
$veri_yolu =mysql_connect("kara-murat", "root");
if ( ! $veri_yolu) die ("MySQL ile veri bağlantısı kurulamıyor!);
Burada veri sunucusunun bulunduğu Web sunucusunun adının "kara-murat" olduğuna, ve ooturumun "root" yetkileriyle açıldığına dikkat edin. İkinci satırdaki if deyimi, $veri_yolu değişkeninin değer içerip içermediğine bakıyor ve değişkende bir değer yoksa, bağlantı kurma girişini durdurarak, ziyaretçiye hata mesajı gönderiyor.
Bağlantı başarıyla kurulduktan sonra PHP programı, bu yoldan, veritabanı sunucusuna, hangi veritabanı dosyasından yararlanmak istediğini bildirmelidir. Buna veritabanı dosyası seçme işlemi denir ve mysql_select_db() fonksiyonu ile yapılır:
mysql_select_db( "veritabanın_adı" , $veri_yolu ) or die ("Veritabanı açılamıyor!".mysql_error() );
Bu fonksiyonun başarıyla icra edilip edilmediği fonksiyondan dönen değerin true/doğru veya false/yanlış olmasından anlarız. Bu değer false ise bu deyimin die() bölümü icra edilecek ve Browser penceresine veritabanının açılamadığı mesajıyla birlikte MySQL'in hata mesajı da gönderilecektir. PHP'nin MySQL veritabanını seçememesi çoğu zaman kullanıcı yetkilerinin Internet ziyaretçilerini kapsayacak şekimde düzenlenmemiş olmasından kaynaklanır. Bu durum gerçek Web sunucusunda ortaya çıkarsa, Web sunucusu yönetimine başvurmak gerekir.
Şimdi bu anlattıklarımızı biraraya getiren kolay bir PHP programıyla biraz önce oluşturduğumuz "veri" adlı veritabanından bir birinci kişiye ait verileri "okutarak, HTML sayfamızda kullanalım. Aşağıdaki programı, veri_01.php adıyla kaydedelim:






$veri_yolu = mysql_connect("kara-murat", "root");
if ( ! $veri_yolu ) die ("MySQL ile veri bağlantısı kurulamıyor!");
mysql_select_db("veri" , $veri_yolu)
or die ("Veritabanına ulaşılamıyor!" . mysql_error() );
$sonuc = mysql_query("SELECT * FROM calisanlar",$veri_yolu);
printf("Adı: %s
\n", mysql_result($sonuc,0,"adi"));
printf("Soyadı: %s
\n", mysql_result($sonuc,0,"soyadi"));
printf("Adresi: %s
\n", mysql_result($sonuc,0,"adres"));
printf("Görevi: %s
\n", mysql_result($sonuc,0,"pozisyon"));
?>


Burada, mysql_connect() fonksiyonu ile "kara-murat" isimli sunucuda root adına MySQL sunucu ile bağ kurduktan sonra mysql_select_db() fonksiyonu ile bu bağı kullanarak veri isimli veritabanından veri çekeceğimizi bildiriyoruz. Daha sonra mysql_query() fonksiyonu ile bu veritabanındaki “calisanlar” isimli tablodan “herşeyi” seçiyoruz ve seçilenleri $sonuc dizi-değişkeninde topluyoruz. $sonuc değişkenin değerlerini görüntülemek için PHP'nin özel bir fonksiyonu olan mysql_result() fonksiyonu kullanıyoruz. Burada metin biçimlendirmekte yararlandığımız printf() fonksiyonunu daha önce tanımıştık.

mysql_query() fonksiyonu, PHP'nin SQL dilini kullahnarak veritabanı işlemleri yapmasını sağlayan başlıca aracıdır. Yukarıda kısaca değindiğimiz bütün SQL komutlarıyla yazacağımız bütün "query" deyimlerini bu fonksiyon ile icra ettireceğiz. mysql_result() ise SQL değil, Data Manipulation Language (DML) denen başka bir veri-biçimlendirme dilinin inceliklerinden yararlanmamızı sağlar. Burada $sonuç değişkeninde veritabanı kayıt biçiminde tutulan verileri PHP'nin ve dolayısıyla HTML'in anlayacağı biçime çeviren bu fonksiyondur.
Şimdi bu programı biraz geliştirilim ve daha önce kendi kendine bilgi veren Form örneğimizi buraya uygulayalım; ancak bu kez, ziyaretçimizin vereceği bilgileri veritabanına ekleyelim; ve kendi adının veritabanına eklendiğini sayfadaki tabloyu güncelleyerek bildirelim. Önce şu programı, veri_02.php adıyla kaydedelim:
// Form doldurulduktan sonra program buradan başlıyor
if ( isset ( $HTTP_POST_VARS )) {
$veri_yolu = mysql_connect("server", "root");
if ( ! $veri_yolu ) die ("MySQL ile veri bağlantısı kurulamıyor!");
mysql_select_db("veri" , $veri_yolu) or die ("Veritabanına ulaşılamıyor!" . mysql_error() );
$ekle = mysql_query("INSERT INTO calisanlar ( adi , soyadi , adres , pozisyon ) VALUES ('$adi', '$soyadi', '$adres', '$pozisyon' )", $veri_yolu );
echo ("





");
$sonuc = mysql_query("SELECT * FROM calisanlar", $veri_yolu);
echo ("

\n");
while ($satir = mysql_fetch_row($sonuc)) {
printf("\n", $satir[1], $satir[2], $satir[3], $satir[4]);
}
echo ("

Uzmanın Adı	Çalıştığı Yer	Görevi
%s %s	%s	%s

\n

Teşekkür ederiz.

Ana sayfaya dönmek için tıklayınız
");
}
// program ilk kez açılıyorsa buradan başlayacak
else {
echo ("

Mevcut Üyelerimiz

");
$veri_yolu = mysql_connect("server", "root");
mysql_select_db("veri", $veri_yolu);
$sonuc = mysql_query("SELECT * FROM calisanlar", $veri_yolu);
echo ("





\n");
while ($satir = mysql_fetch_row($sonuc)) {
printf("\n", $satir[1], $satir[2], $satir[3], $satir[4]);
}
echo ("

Uzmanın Adı	Çalıştığı Yer	Görevi
%s %s	%s	%s

\n

Siz de aramıza katılmak ister misiniz?

Göreviniz:

Adınız:
Soyadınız:
İş Yeriniz:

");
}
?>
Program, ilk kez çalıştığında, çalışmaya ikinci yarısındaki else() deyiminden itibaren icra ediliyor; ziyaretçilerimize mevcut üyelerimizin listesini veriyor ve üye olmak isteyip istemediğini soruyor. Arzu edenin üye olabilmesi için gerekli Form'u da sunuyoruz.

Programın her iki bölümünde de veri okuyan ve bunu görüntüleyen, yani programın canalıcı noktası, mysql_fetch_row() fonksiyonudur. PHP'nin DML araçlarından olan bu fonksiyonun marifeti, bir veritabanından elde edilen sonucu satır-satır okumasıdır. Nitekim, burada bu fonksiyondan dönen değeri $satir adını verdiğimiz dizi-değişkene yazıyoruz ve sonra printf() bu dizinin elemanlarını sırayla Browser penceresine gönderiyor. (Burada olduğu gibi $satır değişkenin içinde kaç kaç sütun olduğunu bildiğimiz durumlarda printf() fonksiyonunu döngüsüz kullanmak mümkündür. Ancak veritabanının sütun sayısını bilmiyorsak bunu sözgelimi count($satir) yoluyla öğrenip, bu bilgiyle bir for döngüsü kurmak yerinde olur.
Programın iki bölümü arasındaki tek fark, $HTTP_POST_VARS dizi-değişkeninin bir değer tutması halinde (yani ziyaretçi sayfayı açtığında karşısına çıkan Form'u doldurduğu ve gönderdiği zaman) çalışan birinci bölümünde, mysql_query() fonksiyonunun bu kez veritabanı dosyasına ziyaretçinin verdiği bilgileri işlemek üzere farklı bir SQL deyimi içermesidir. Nasıl yazıldığını daha önce ele aldığımız bu fonksiyon "calisanlar" tablosundaki dört alana elimizdeki dört değişkenin değerlerini SQL'in INSERT komutuyla ekliyor.

PHP'nin MySQL ile yapabileceğimiz veritabaynı yönetimi için 20'ye yakın fonksiyonu vardır; MySQL de bu fonksiyonlar yardımıyla çok sayıda iş yapabilir. Bu konuda ayrıntılı bilgiyi MySQL ve PHP'nin Internet sitelerin yanı sıra, http://hagen.let.rug.nl/~s0367672/pm_lin_e.htm adresinde bulabilirsiniz.
Bu konuya son verirken, Form örneğindenden farklı olarak yukarıdaki veritabanı örneğinde ziyaretçinin gireceği bilgilerle ilgili güvenlik önlemleri alınmadığına dikkatinizi çekerim.

Metin Düzenleme ve Düzenli İfadeler phpprogramlama

Metin Düzenleme ve Düzenli İfadeler


Web programlarımızda bir ziyaretçinin bize ulaştırdığı Form bilgilerini ve bir veritabanı dosyasından aldığımız ham verileri yeniden düzenlememiz gerekir. PHP bunu yapabilmek için bize 50'den fazla fonksiyon sağlar. Bunlardan sık kullanmamız gerekenleri ele alacağız. Daha sonra, özellikle Unix işletim sistemine, Perl veya Javascript diline aşina olanların hatırlayacağı Düzenli İfadedeler denen metin ve sıralanış (pattern) eşleştirme araçlarının üzerinde duracağız. Bu iki araçla, elimize aldığımız berhangi metne istediğimiz biçimi vermek veya metnin içinden istediğimiz bölümü hemen hemen tamamen seçip biçimlendirmek ve kullanmak mümkün olur.
Temel Alfanümerik Fonksiyonları
PHP'nin metin olarak gördüğü değişkenlere alfanümerik (String) türü değişkenler adını vermiştik. PHP'nin alfanümerik fonksiyonları, bu tür değişkenlerin değerlerinin içinden bir bölümü alma, atma veya değiştirme imkanı sağlar. Programlarımızda sık kullanacağımız bir kaç fonksiyonu ele alalım. Bu fonksiyonların tam listesini bu kitapçığın örnek kodları arasında alfa_fonksiyonlar.htm adlı dosyada bulabilirsiniz. (Aşağıdaki örnekler de alfa_fonksiyonlarXX.php adlı dosyalarda bulunabilir.)
substr()
Bir alfanümerik değişkenin değerinin veya bir metnin tanımladığınız bölümünü verir. İkisi zorunlu, biri seçmeli üç parametre ile kullanılır. Yazılışı:
substr($degisken, başla, [boyut] );
Burada, $degisken yerine içinden bir bölümü seçmek istediğiniz metni tutan değişkenin adını; başla yerine seçme işleminin başlayacağı karakterin baştan itibaren kaçıncıdan sonra olduğunu ve isterseniz boyut yerine de seçilmesini istediğimiz karakter sayısını yazarız. Kaç karakter seçileceğini gösteren boyut parametresini yazmazsanız, PHP değişkenin veya metnin sonuna kadar seçer. Örnek
$secilen = substr ("abcdef", 1);
Burada $secilen değişkeninin değeri "bcdef" olacaktır; çünkü birinci karakterden sonra seçime başlatıyoruz ve seçimin boyutunu belirlemiyoruz. PHP, verdiğimiz metnin sonuna kadar seçecektir.
$degisken = "Olumsuz düşünce ve mekanizmalar üzerine olumlu şeyler bina edilemez!";
$secilen = substr ($degisken, 8, 20);
Burada ise seçime 8'nci karakterden sonra başladığımız ve 20 karakterlik seçim yapılmasını belirttiğimiz için seçilen değer "düşünce ve mekanizma" olacaktır.
Başlanıç olarak verdiğiniz sayı negatif ise (önünde - işareti varsa) seçim işlemine değişkenin sonundan itibaren başlanır. Yukarıdaki substr() fonksiyonunu:
$secilen = substr($degisken, -9);
şeklinde yazarsak, dönen değer, "edilemez!" olacaktır.
trim()
Bir alfanümerik değişkenin değerinin baş ve son tarafındaki boşlukları atar. Yazılışı:
trim($degisken);
Bu fonksiyon değişken değerinin veya metnin başındaki ve sonundaki "\n", "\r", "\t", "\v", "\0", ve aralık işaretini boşluk sayar. Örnek:
$degisken = "\0 Olumsuz düşünce ve mekanizmalar üzerine olumlu şeyler bina edilemez!\n\r\t";
$secilen = trim ($degisken);
Burada seçilen metinde, baştaki boşluk, sondaki yeni satır, satır başı ve sekme karakterleri olmayacaktır.
chr()
Parametre olarak ASCII değerini belirttiğimiz karakteri sağlar. Örnek:
echo (chr(34);
Bu komutla Browser penceresinde çift-tırnak işareti görüntülenir.
ord()
Parametre olarak yazdığınız karakterin ASCII değerini sağlar. Örnek:
echo (ord("A");
Bu komutla Browser penceresinde 65 rakamı görüntülenir. bu fonksiyonun başlıca kullanım alanı, bir değişkenin değerini arzu ettiğimiz bir karakterin ACSII koduyla karşılaştırmak olabilir. Örneğin:
if ( ord($karakter) == 60 { // karakter "<" işareti ise
$karakter = "" ;
}
koduyla, bir Form'dan gelen verileri karakter-karakter sınayabilir ve içinde normal olarak bulunmaması gereken, zararlı kod parçası olması ihtimali bulunan karakterleri ayıklatabiliriz.
strlen()
Bir alfanümerik değişkenin değerinin kaç karakter içerdiğini bildirir. Yazılışı:
strlen($degisken);
Bu fonksiyondan dönen değer tam sayıdır; aritmetik işlemlerde kullanılabilir. Örneğin, ziyaretçinin bir INPUT alanına yazdığı yazının uzunluğunun arzu ettiğimiz ölçülere uygun olup olmadığını sınamakta bu fonksiyondan yararlanabiliriz:
if ( strlen($degisken) > 30 { // girilen değer 30 karakterden uzun ise
echo ("Lütfen 30 karakterden uzun yazmayınız!);
}
printf() ve sprintf()
Bu fonksiyonları bir değişkeni biçimlendirmekte kullanırız. Birincisinin elde ettiği sonuç ziyaretçinin Browser penceresine gönderilir; ikincisin elde ettiği sonuç ise değer olarak döner. Önce bu fonksiyonlarla kullanabileceğimiz biçim parametrelerini sıralayalım:
% Yüzde işareti. Yanında biçim parametresi gerekmez.
b Değişken tamsayı olarak işlem görür ve ikili sayı olarak döner.
c Değişken tamsayı olarak işlem görür ve ASCII değerinin karşılığı olan karakter olarak döner.
d Değişken tamsayı olarak işlem görür ve ondalık sayı olarak döner.
f Değişken kesirli sayı olarak işlem görür ve kesirli sayı olarak döner.
o Değişken tamsayı olarak işlem görür ve sekiz-tabanlı (octal) sayı olarak döner.
s Değişken alfanümerik olarak işlem görür ve alfanümerik olarak döner.
x Değişken tamsayı olarak işlem görür ve 16 tabanlı (hexadecimal) sayı olarak döner. (Harfler, küçük harf olur).
X Değişken tamsayı olarak işlem görür ve 16 tabanlı (hexadecimal) sayı olarak döner. (Harfler, büyük harf olur).
Her iki fonksiyonun da kullanılış biçimi aynıdır:
printf( "biçim" , $degisken1, $degisken2, ... "metin" );
Burada "biçim" yerine yukarıdaki biçim parametlerini yazarız. Biçim parametrelerinin önüne yüzde işareti konur; en fazla beş belirleyici özellik alabilir. Yukarıdaki tür belirten biçimlendirme parametlerine ek olarak diğer özellikler şöyle sıralanır:
Doldurma karakteri: tek tırnak ve onu izleyen bir karakterden oluşur.
Hizalama: Eksi işaretinin varalığı yazının sola, yokluğu ise sağa hizalanma anlamına gelir.
En az-en çok uzunluk: Sayı-nokta-sayı (örneğin 40.40 gibi) yazılır; birinci sayı azamî, ikinci sayı asgarî uzunluğu belirtir.
Bu üç özelliğe bir örnek verelim.Bir değişkenin değerinin sonuna yanyana yeteri kadar nokta konarak uzunluğunun 40 karaktere çıkartılmasını şu deyimle sağlarız:
$degisken = " İyilik üzerine " ;
printf( "%'.-40.40s" , $degisken);
Burada "%'.-40.40s" şeklindeki biçim komutu, Browser penceresinde şu görüntüyü oluşturur:
"İyilik üzerine.........................."
Burada "İyilik üzerine" değeri 14 karakter olduğu için, sonuna 26 adet nokta eklenmiş ve bütün değer sola hizalanmış olacaktır. Şu komut ise iki değişkenin değerini ve vereceğimiz bir metni aynı satıra yazdıracaktır:
$degisken1 = " İyilik üzerine " ;
$degisken2 = " İyilik üzerine " ;
$metin = "
\n" ;
printf( "%'.-40.40s%'.2d%s" , $degisken1, $degisken2, $metin);
Bu komut Browser penceresinde şu görüntüyü oluşturur:
"İyilik üzerine..........................86"
Burada eklediğimiz ikinci "%'.2d" şeklineki biçim komutu ile, ikinci değişkenin değeri, en az sıfır en çok iki adet nokta ile doldurulmak ve sağa hizalanarak ondalık sayı olarak görüntülenmek üzere biçimlendiriliyor. Üçüncü biçim komutu olan "%s" ise üçüncü değişkenin sadece alfanümerik olarak muamele görmesini sağlıyor. Biçim komutlarının arasında boşluk bulunmaması, ait oldukları değişken değerlerinin de aralarına boşluk konmamasına sebep oluyor. Üçüncü değişkenin etkisini, kağıt üzerinde göremiyoruz; ancak bu Browser penceresinde bundan sonra gelecek unsurların bir satır aşağı kaymasını sağlayacaktır.
Dördüncü biçim özelliği, ondalık sayıların virgülden (veya nokdtadan) sonra ondalık bölümünün kaç hane olacağını belirler. Bunu da bir örnekle görelim:
$degisken = " 124 " ;
printf( "Değeri (ABD) $%.2f" , $degisken);
Bu biçimlendirme komutu da Browser penceresine şu yazıyı yazdırır:
Değeri (ABD) $124.00
number_format()
Türü sayı olan değişken değerlerini bin-basamakları şeklinde biçimlendirmekte kullanılır. Parametre olarak sayı içeren değişkenin adını, ondalık bölümün kaç haneli olacağını, ondalık hanesini ve binler basamaklarını ayırmakta kullanılacak karakteri kabul eder. Örnek:
$degisken = 1234567890.1234567890 ;
echo (number_format($degisken, 4 chr(44) , ".") ); //chr(44)=virgül
Bu deyimle 1234567890.1234567890 şeklindeki değer, Browser penceresine "1.234.567.890,1235" şeklinde yazdırılacaktır.
Tarih ve Saat Düzenleme
PHP'nin tarih ve zaman bilgisini kullanmamızı sağlayan getdate() fonksiyonunun yanı sıra, elde ettiğimiz bilgileri çok daha esnek biçimlendirmemizi sağlayan date() fonksiyonu da sık kullanılır. Bu fonksiyon çağrıldığı yerde bize Unix sisteminin Epoch zaman-tarih damgasını verir. Bu verinin biçimlendirilmesi için çeşitli parametreler vardır. Bu parametreler, gün adlarının dili ve tarihlerin yazılışı bakımından Web sunucusunun bulunduğu bilgisayardaki bölgesel ayarlara göre sonuç verir.
date() $tarih date( biçimlendirme_parametreleri );
Burada biçimlendirme_parametleri yerine şunları yazabilirsiniz:
a 12 saat esasına dayanan Anglo-Sakson sistemlerinde öğleden önce ("am") veya öğleden sonra ("pm") işaretinin verilmesini sağlar.
A Aynı işaretlerin büyük harfle yazılmasını sağlar.
d İki haneli gün sayısı, tek haneli günlerin önüne sıfıır konur: "01" - "31"
D Üç haneli gün adı kısatması: "Cum"
F Uzun ay adı: "Ocak"
h 12 saatlik sistemde saat: "01" - "12"
H 24 saatlik sistemde saat: "00" - "23"
g 12 saatlik sistemde tek haneli saatlerin önüne sıfır konmadan saat: "1" - "12"
G 24 saatlik sistemde tek haneli saatlerin önüne sıfır konmadan saat: "0" - "23"
i Dakika: "00" - "59"
j Tek haneli sayıların önüne sıfır konmadan gün sayısı "1" - "31"
l (küçük L harfi) Uzun gün adı: "Cuma"
L Artık yıl olup olmadığına ilişkin Boolean (doğru/yanlış) değişken. Artık yıl ise 1, değilse 0.
m Tek hanelilerin önüne sıfır konarak ay sayısı: "01" - "12"
n Tek hanelilerin önüne sıfır konmadan ay sayısı: "1" - "12"
M Kısaltılmış ay adı: "Şub"
s Saniye: "00" - "59"
S İngilizce ('ncı anlamına) 2 karakter ek: "th", "nd"
t Belirtilen ayın gün sayısı; "28" - "31"
w Haftanın gün sayısı: "0" (Pazar veya Pazartesi) - "6" (Cumartesi veya Pazar)
Y Dört haneli yıl: "2000"
y İki haneli yıl "00"
z Yılın gün sayısı: "0" - "365"
Örnek:
print (date ("l dS of F Y h:i:s A"));
Browser penceresine İngilizce bölgesel ayarlar yapılmış bir bilgisayara kurulu Web sunucusunda: "Sunday 30th of July 2000 07:51:08 AM" yazdırır.
print (date ("l, d F Y g:i:s"));
Browser penceresine Türkçe bölgesel ayarlar yapılmış bir bilgisayara kurulu Web sunucusunda: "Pazar, 30 Temmuz 2000 07:51:08" yazdırır.
date() ve mktime() fonksiyonlarını birlikte kullanarak geçmiş veya gelecek tarihleri bulma imkanı de vardır. Örnek:
$yarin = mktime (0,0,0,date("m") ,date("d")+1,date("Y"));
$gecen_ay = mktime (0,0,0,date("m")-1,date("d"), date("Y"));
$gelecek_lyl = mktime (0,0,0,date("m"), date("d"), date("Y")+1);
Düzenli İfadeler
Unix işletim sistemini geliştirenlerin bilişim teknolojisine kazandırdığı bir diğer değer biçilemez araç olan Düzenli İfadeler (Regular Expressions), belki de işaretlerinin karmaşıklığı sebebiyle programcıların fazla dokunmak istemedikleri bir alandır. Bu kavramla daha önce tanışmış olmayanlara, CGI veya Javascript kodlarında gördükleri,
^.+@.+\\..+$
işaretlerinin, Düzenli İfade işlemlerine ait olduğunu belirtilim. Bu işaretler ve onların arasına koyduğumuz karakter örnekleri ile, PHP'nin aradığımız bir metnin karakterlerinin hangi diziliş, sıralanış konumunda olduğuna bakarak, bize o metni bulmasını sağlarız; ya bu metni kullanırız, sileriz veya değiştiririz. Dolayısıyla, Düzenli İfade demek, bir diziliş, sıralanış biçimi demektir. Düzenli İfade oluşturarak, PHP'ye "İşte buradaki gibi sıralanmış karakterleri bul!" demiş oluruz. Düzenli İfade, PHP'ye verdiğimiz sıralanışa uygun metnin nerede ve kaçıncı kez bulunmasını istediğimizi de belirtir. Ayrıca, bu ifade ile, PHP'nin bulduğu metni (veya metinleri) ne yapmasını istediğimizi de söyleriz.
Eşleştirme deyimleri ve işaretler
PHP'nin karakter ve sıralanış eşlemede kullanılan düzenli ifade komutlarını kısaca ele alalım; sonra bunları kullanmamıza imkan veren fonksiyonları görelim.
^hakk
"hakk" ile başlayan bütün kelimeleri bulur. ^işareti, onu izleyen karakterin sadece alfanümerik değişkenin başında olması gerektiğine işaret eder. Bu deyimle, "Hakkı Öcal bugün buradaydı!" veya "Hakkıdır hakka tapan, milletimin istiklâl!" eşleşebilir; fakat "Anaların hakkı ödenmez!" eşleşmez; çünkü PHP açısından ^işaretinin anlamı, "Başlangıcında 'hakk' karakterlerinin sıralanıyla aynı sıralanıştaki alfanümerik değeri bul!" demektir.
edilemez$
Bu deyim ise PHP'ye "edilemez" ile biten bütün kelimeleri bulur. Sözgelimi, "Kötümser insanın yükselişinden bahsedilemez" cümlesi bu deyimle bulunabilir; fakat sonunda nokta olduğu için ".. edilemez." diye biten hiç bir cümle bu deyimle eşleşemez.
^hakkı$
PHP, başında ^ işareti, sonunda $ işareti bulunan kararter sıralanışını, aynen arar; yani bu deyim, birinci örnekteki üç cümleyi de bulamaz.
hakk
Bu deyim ise her üç cümleyi de buldurur; çünkü üçünde de bu dört karakter bu sıralanışla mevcuttur. PHP'nin Düzenli İfadeleri, bütün rakam ve harfleri eşleştirebilir. Fakat sorun, özel karakterlerde çıkar. Sözgelimi, sekme işareti, satır sonlarında yeni-satır/satırbaşı işareti, gibi özel karakterleri, ancak önlerine Escape işareti olan ters bölü işaretini koyarak buluruz.
/////////////////////KUTU/////////////////////
Düzenli İfadelerde Özel Karakterler
[\b] Geri (Backspace) karakterini bulur.
\b Belirtilen karakterle sınırlanan kelimeyi bulur: k\b, "hak mücadelesi" ifadesindeki birinci k'yı bulur; çünkü bu harf, bir kelime sınırlayıcıdır.
\B Belirtilen karakterle sınırlanmayan kelime yoksa, başlayanı bulur: k\Bi, "üç kişi" ifadesindeki 'ki'yi bulur.
\cX X yerine yazacağımız kontrol karakterini bulur. Örneğin, \cA, Ctrl+A'yı, \cZ ise Ctrl+Z'yi bulur.
\d 0'dan 9'ya kadar bir rakamı bulur: IE\d, her ikisi de herhangi bir rakamla biten "IE5" ve "IE4" değerlerini ikisini de bulur,
\D Herhangi bir ondalık işaretini bulur.
\f Form-feed (kağıt çıkart) karakterini bulur.
\n Newline (yeni satır) karakterini bulur.
\r Return (satırbaşı) karakterini bulur.
\s Boşluk (space) bulur.
\S Yatay ve düşey sekme, kağıt-çıkart, yeni satır, satırbaşı ve boşluk dışındaki herhangi bir karakteri bulur.
\t Yatay sekme (Tab) karakterini bulur.
\v Düşey sekme karakterini bulur.
\w Herhangi bir harf, rakam veya alt-çizgiyi bulur.
\W Harf, rakam ve alt-çizgi dışındaki karakteri bulur.
\xHex Verilen 16 tabanlı (Hexadecimal) sayıya uygun Escape karakterini bulur. Örneğin, \n25, % işaretini bulur.
///////////////////////KUTU BİTTİ///////////
Bu arada noktalama işaretlerini arattırırken, önlerine ters bölü işareti koymak gerekir. Ters bömü işaretini de yine önüne ters bölü işareti koyarak (\\) arttırabilirsiniz.
Karakter Grupları
PHP'nin Düzenli İfadeleri'nde kolaylık sağlayan ve mesela ziyaretçinin bir Form'da bir INPUT etiketine verdiği yanıtıların içinde olmaması veya olmaması gereken karakterleri bulmamıza imkan veren karakter grupları oluşturma yöntemini de kullanabiliriz. Sözgelimi bütün sesli hafleri aratmak için şöyle bir karakter grubu oluşturabiliriz:
[OoUuÖöAaOoEeıIiİ]
Karakter gruplarını köşeli parantez içinde yazarız. Bu deyimle, PHP, içinde herhangi bir sesli harf bulunan bütün değerleri eşleştirecektir. Bu yöntemden yararlanarak, şu grupları kullanabiliriz:
[a-z] Herhangi bir küçük harfi bulur.
[A-Z] Herhangi bir büyük harfi bulur.
[a-zA-Z] Herhangi bir büyük veya büyük harfi bulur.
[0-9] Herhangi bir rakamı bulur.
[0-9\.\-] Herhangi bir rakamı, noktayı veya kesme çizgisini bulur.
[ \f\r\t\n] Herhangi bir Form-feed (kağıt çıkart), Newline (yeni satır), Return (satırbaşı) karakterini veya boşluğu (space) bulur.
Sözgelimi, bir alfanümerik değer kümesinde b3, u2, n9 gibi birincisi küçük harf, ikincisi rakam olan iki karakterlik dizileri bulmak istiyorsak, arama grubunu şöyle kurarız:
^[a-z][0-9]$
Bu deyim PHP'ye, a'da z'ye küçük harfle başlayan, (^işareti aranan unsurun değerin başında olması gerektiğini söylüyor) ve sonunda 0'dan 9'a bir rakam bulunan kelimeleri bulmasını söyleyecektir. PHP, bu kelimenin sadece iki harfli olmasına dikkat edecektir; çünkü grubumuzun bir başı ve bir de sonu belirlendiğine göre, üç karakterli değerlerin bulunması imkanı yoktur.
^işareti köşeli parantez içinde grup deyimi oluştururken kullanılırsa, bu olumsuzluk anlamı taşır. Sözgelimi, iki rakamlı ancak birinci karakteri rakam olmayan fakat ikinci karakteri rakam olan değerlerin bulunması için şu deyim gerekir:
^[^0-9][0-9]$
Burada en baştaki ^işareti "başında" demektir; ancak hemen arkasından gelen grupta "rakam olmayan" demiş oluyoruz; ikinci grup ve sonundaki $ işareti ile "rakamla biten" anlamına geliyor. Deyimde sadece baş ve sonu gösteren iki eşleştirme unsuru bulunduğuna göre bu deyim, "başında rakam olmayan, sonunda rakam olan iki karakterli değerleri" bulmaya yarayacaktır. Bu deyim söz gelimi 13'ü bulmayacak, fakat u2'yi bulacaktır. Bu yöntemle şu grupları yapabiliriz:
[^a-z] Küçük harf olmayan herhangi bir harfi bulur.
[^A-Z] Büyük harf olmayan herhangi bir harfi bulur.
[^\\\/\^] \ , / veya ^ dışında herhangi bir karakteri bulur.
[^\"\'] Çift ve tek tırnak dışında herhangi bir karakteri bulur.
Grup oluşturmada kullandığımız özel karakterler de vardır. Örneğin nokta işareti (.), yeni satır başlangıcı olmayan herhangi bir karakter anlamına gelir. Dolayısıyla,
^.0$
deyimi yeni satırla başlamayan ve sıfır ile biten herhangi iki karakterli değeri bulacaktır.
PHP'nin kullanılmaya hazır özel Düzenli İfade eşleştirme grupları da vardır:
[[:alpha:]] Herhangi bir harf
[[:digit:]] Herhangi bir rakam
[[:alnum:]] Herhangi bir harf veya rakam
[[:space:]] Herhangi bir boş karakter
[[:upper:]] Herhangi bir büyük harf
[[:lower:]] Herhangi bir küçük harf
[[:punc:]] Herhangi bir noktalama işareti
[[:xdigit:]] Herhangi bir Hexadecimal karakter. [0-9a-fA-F]
Karakter eşleştirmede tekrar sayısı da bir özellik olarak kullanılabilir. Tekrar sayısı belirtmek için süslü parantez ({}) kullanırız. Örnekler:
^a{4}$ İçinde sadece dört adet küçük a harfi bulunan kelimeleri seç: aaaa.
^a{2,4}$ İçinde sadece iki üç veya dört adet küçük a harfi bulunan kelimeleri seç: aa, aaa, aaaa gibi
^a{2, } İki veya daha fazla küçük a harfi bulunan kelimeleri seç: haar, haaar, haaaar gibi. Bu deyim "har" kelimesini seçmez.
\t{2} Ardarda iki sekme işaretini bul
.{2} Herhangi çift karakteri bul: aa, &&, == gibi
^\-{0,1}[0-9]{1,}$ Negatif veya pozitif herhangi bir tam sayıyı bul
^[0-9]{1,}$ Pozitif herhangi bir tam sayıyı bul
Bu tür deyim oluşturma işlemleri giderek karmaşıklaşabilir. Örneğin:
^\-{0,1}[0-9]{0, }\.{0,1}[0-9]{0, }$
Bu karmaşık deyim aslında sadece "Negatif veya pozitif bir ondalık (double) değeri bul," anlamına geliyor. Kısaca irdelersek, aranan degerin sıfır veya bir kere tekrarlanan bir kesme çizgisiyle başlayabileceğini ("Sıfır veya bir kere" demek, olsa da olur, olmasa da anlamına geliyor!) bunu sıfır veya daha fazla kere tekrarlanan bir rakamın izleyebileceğini, onu da sıfır veya bir kere tekrarlanan bir nokta işareti ile sonunda sıfır veya daha fazla kere tekrarlanan herhangi bir rakamın izleyebileceğini söylemiş oluyoruz.
PHP bu tür karmaşık ifadelerin hatasız yazılmasını sağlayan kısayollara sahiptir. Bunları sıralayalım:
? {0,1} anlamına gelir. Kendisinden önce yer alan unsurun en az sıfır en çok bir kere tekrar edilmesi gerektiğini (olmayabileceğini ama olursa en fazla bir kere olabileceğini) belirtir.
* {0, } anlamına gelir. Kendisinden önce yer alan unsurun sıfır veya daha fazla kere tekrar edilmesi gerektiğini (tümüyle opsiyonel olduğunu) belirtir.
+ {1, } anlamına gelir. Kendisinden önce yer alan unsurun en az bir veya daha çok kere tekrar edilmesi gerektiğini (bulunmasının zorunlu olduğunu) belirtir.
Bu kısa-yolları kullanarak, yukarıdaki karmaşık ifadeleri basitleştirelim:
^[a-zA-Z0-9_]+Ş En az bir harf veya rakam veya altçizgi içeren herhangi bir kelime
^[0-9]+Ş Herhangi bir pozitif tamsayı
^\-?[0-9]+Ş Herhangi bir tamsayı
^\-?[0-9]*\.[0-9*$]+Ş Herhangi bir kesinli (double) sayı
Bir Düzenli İfade'nin yazılışında birden fazla arama-sıralanış deyimine yer verebiliriz. Bunu yapmamızı sağlayan | işaretidir. Örneğin,
\.com|\.co\.uk
ifadesi ile, ya ".com" ya da ".co.uk" değerlerinin bulunmasını sağlayabiliriz. Burada | işareti "veya" kelimesi gibi düşünebilirsiniz.
Düzenli ifadeler yoluyla INPUT etiketinden gelen değerleri incelerken hata yapmak kolaydır. Bunun için kendi ifadelerinizi mutlaka sçeşitli olasılıklara karşı sınamalısınız. Bu bölümün başında örnek olarak verdiğimiz Düzenli İfade'yi hatırlıyor musunuz?
^.+@.+\\..+$
Örneğin bu ifade, ziyaretçinin elektronik posta adresini yazması gereken bir INPUT etiketinin sağladığı değerin gerçekten elektronik adres biçimi taşıyıp taşımadığını sınar. Baştaki ^ ve nokta işaretleri ile artı işareti değerin önünde boşluk olmamasını sağlıyor; @ işareti ise değerin içinde @ bulunması gerektiğine işaret ediyor. Tekrar eden nokta ve artı işaretleri "ne kadar olursa olsun ve ne olursa olsun" anlamına geliyor. Bunu izleyen nokta karakterini gösteren (\.) işaret buralarda bir de gerçekten nokta olması gerektiğini ve bunu izleyen nokta ve artı tekrar "ne olursa olsun, ne kadar olursa olsun" anlamını taşıyor. Başka bir deyişle, aradığımız değerin "herhangi bir şey" @ "herhangi bir şey daha" . "birşeyler daha" şeklinde olduğunu belirtmiş oluyoruz. Ne var ki deyimiçinde iki nokta veya iki @ işareti olan veya @ işareti ile nokta arasında bir şey bulunmayan veya @ veya noktadan öncesi ya da sonrası boş olan bütün değerleri safdışı etmeye yetmeyecektir. Sözgelimi bir ziyaretçimiz "@@@@.@@@" yazarsa, bu deyim bu değeri geçerli bir elektronik adres sayacaktır.
PHP programlarımızda ziyaretçilerimizin verdiği değerleri çeşitli bakımlardan sınamak ve seçmek mümkündür; ancak hiç bir zaman yazılanların doğruluğunu garanti edemeyiz. Fakat özellikle bir metinde bulunmaması gereken işaretlleri PHP'ye aratabiliriz. Bunu Düzenli İfade Fonksiyonları sağlar.
Düzenli İfade Fonksiyonları
Yukarıda öğrendiğimiz Düzenli İfade yazma tekniklerini, PHP'nin bize sağladığı beş fonksiyonda parametre olarak kullanırız. PHP'nin ayrıca Perl-tarzı düzenli ifade fonksiyonları da vardır. Bu fonksiyonlardan, ya bize bir boolean (doğru/yanlış) değer döner; ya da fonksiyon istediğimiz işi yaparak vardığı sonuçları verdiğimiz değişkene yazar. Biz, daha sonra bu değere bakarak veya değişkenin değerlerini kullanarak, PHP programımızın akışını kontrol edebiliriz. Burada ele alacağımız fonksiyonlara ilişkin örneklerde, daha önceki bölümlerde oluşturduğumuz konuk defteri programı ile Web ziyaretçilerimizin sunucuya göndereceği bilgileri doğrulamaya ve muhtemel zararlı kodlardan ayıklamaya çalışacağız.
ereg() ve eregi()
PHP'nin temel Düzenli İfade Fonksiyonu, ereg(), arattığımız karakter sıralanışı bulunduğu taktirde doğru, bulamadığı taktirde yanlış karşılığı bir değer verir. Fonksiyonu şöyle yazarız:
$bir_degisken = ereg("eşleştirilecek_sıra" , $kaynak , $yeni_değişken);
Fonksiyonun aradığımız eşleştirmeyi yapması halinde, buradaki $bir_degisken'in değeri true/doğru, yapamaması halinde false/yanlış olacaktır. Eşleştirme sırasının nasıl oluşturulduğunu yukarıda gördük; bu ifadelerden işimize uygun olanı buraya tırnak içinde yazarız. $kaynak, eşleştirilecek sıralamanın içinde aranacağı değeri tutan değişkendir. Fonksiyonun bir diğer becerisi, eğer eşleştirilecek sıralamayı gruplar halinde verirsek, kaynakta yapacağı eşleştirme olursa, buna uygun değerleri bir dizi değişkene yazabilmesidir; istersek bir parametre olarak bu yeni değişkenin almasını istediğimiz adı veririz; böylece eşleştirme sonucu bulunan değerler kaydedilmiş olur.
eregi(), aynen ereg() fonksiyonu gibi çalışır; sadece eşleştireceği değerlerde büyük-harf/küçük-harf farkı gözetmez.
Daha önceki bölümde oluşturduğumuz ve kd_01.php adıyla kaydettiğimiz konuk defteri programının akış planını, ziyaretçinin Form'a yazdığı ve sunucuda $HTTP_POST_VARS dizi-değişkeninde tutulan değişkenlerinden elektronik posta adresi ilge ilgili olanı gerçekten içinde en az bir @ işareti ile en az bir adet nokta içip içermediğine bakarak sınayabiliriz. Böyle bir sınama için gerekli kod şöyle olabilir:
if (eregi("^.+@.+\\..+$", $adres, $email)) {
}
else {
$hata = "Elektronik posta adresinizde bir hata var!
";
echo $hata;
include("kd_hata_halinde.htm");
exit;
}
Program, bu örnekte $adres değişkeninde kayıtlı değerin içinde aradığı sıralamayı bulursa, eşleşen değeri $email adlı yeni bir değişkene yazacak ve if sınavının sonucu doğru olacaktır. Bu sıralamaya uygun bir değer bulunamazsa, if sınavı else deyimine atlayacak ve bir hata mesajı üretilerek, bu program durdurulacaktır. (Burada, yaptığı hayatı düzeltmesi yani geçerli bir elektronik posta adresi vermesini sağlayan yeni sayfanın, include komutu ile ziyaretçiye gönderildiğine dikkat edin. Bu programın yeni biçimi kitapçığın örnek kodları arasında kd_02.php adıyla bulunabilir.)
ereg_replace() ve eregi_replace()
Gördüğümüz gibi, ereg() arattığımız karakter sıralanışı bulunduğu taktirde doğru, bulamadığı taktirde yanlış karşılığı verdikten sonraduruyor! Oysa kimi zaman arattığımız ve bulunan değerin başka bir değierle değiştirilmesi gerekebilir. Bunun için ereg_replace() ve eregi_replace() fonksiyonlarını kullanırıız:
ereg_replace("eşleştirilecek_sıra" , yeni_metin , $kaynak);
Fonksiyonun aradığımız eşleştirmeyi bulursa, bu değerin yerine verdiğimiz yeni metni koyacaktır; yeni metni bir değişkenin değeri olarak da verebiliriz. Uygulama örneği için yine konuk defteri örneğine dönelim. Ziyaretçilerimiz kimi zaman yanlışlıkla, kimi zaman pek de iyi niyet sonucu olmadan, kendilerinden beklediğimiz isim, adres ve mesaj yerine sunucu veya başka ziyaretçilerin Browser programları tarafından kod gibi algılanacak metinler yazabilirler. PHP'de güvenlik bölümünde bu konuda daha ayrıntılı bilgi bulacaksınız. Burada sadece bu tür zararlı metinlerin genellikle programlarda bulunması gereken karakterler içerdiğini söylemekle yetinelim. Bu tür karakterlerin başında < ve > işaretleri bulunur! Dolayısıyla, biz de ziyaretçimizden gelecek verilerin yazıldığı değişkenlerin değerlerinde bu işaretleri aratabilir ve bunları içi boş bir alfanümerik değer ile değiştirebilir; yani silebilir. Zararlı olabilecek kodların arasında daha bir çok karakter bulunabilir; ancak Script diliyle yazılması gereken bu kodlardan < ve > işaretlerini kaldırılması kodları işlemez hale getireceği için, şu aşağıdaki örnek yeterli olabilir:
$adi = ereg_replace("<","",$adi);
$adi = ereg_replace(">","",$adi);
$adres = ereg_replace("<","",$adres);
$adres = ereg_replace(">","",$adres);
$mesaj = ereg_replace("<","",$mesaj);
$mesaj = ereg_replace(">","",$mesaj);
Burada ereg_replace() fonksiyonu, ziyaretçiden gelecek üç değişkenin değerlerinde < ve > işaretlerini aramakta onların yerine içi boş bir metin ("") yazmaktardır. (Bu örneği içeren konuk defteri, bu kitapçığın örnek kodları arasında kd_03.php adıyla bulunabilir.)
split()
Düzenli İfade ile çalışan bu fonksiyon, vereceğimiz eşleştirme sıralamasını sınırlayıcı olarak kullanarak, belirteceğimiz değerde bulduğu değer parçalarını ayırır ve bunları ayrı ayrı bir dizi değişkenin elemanları olarak kaydeder. Bu fonksiyonu şöyle yazarız:
$yeni_dizi_değişken = split("eşleştirilecek_sıra" , $kaynak, sınır_sayısı);
Fonksiyon, aradığı sıralamayı bulamazsa, false/yanlış sonucunu verir. Burada sınır sayısı olarak vereceğimiz rakam, oluşturulacak yeni dizi değişkene en fazla kaç eleman yazılmasını istediğimizi gösterir. Bu sayıyı vermezsek, PHP yeni dizi değişkenin gerektiği kadar elemana sahip olmasını sağlar. Bir örnek vererek, bu fonksiyonu nasıl kullanibileceğimizi görelim:
$metin = "İnsan sözüyle kendini gösterir, davranışlarıyla ruh halini aksettirir.";
$aranan = " ";
$yeni_dizi_değişken = split($aranan, $metin);
foreach ($yeni_dizi_değişken as $eleman) {
print "$eleman
";
}
?>
Bu programda PHP, $metin değişkeninin içerdiği değerde $aranan değişkeninin içerdiği değeri, yani boşluğu, eşleştirilecek unsur olarak kullanacak ve $metin değişkeninin değerini boşluklarından parçalara ayıracaktır. Ayrılıcak her yeni parça, $yeni_dizi_değişken adlı değişkenin elemanları olarak atanacaktır. Programın geri kalan kısmı ise, bu yeni dizinin elemanlarını görüntülemekterdir.
sql_regcase()
İçinde büyük harf-küçük harf ayrımı olan bir değeri büyük harf-küçük harf ayrımı olmayan Düzenli İfadeler haline çevirir. Bu fonksiyon bizden Düzenli İfade almaz, tersine Düzenli İfade oluşturur. Örnek:
$metin = "Sözler";
echo(sql_regcase($metin);
?>
Bu program, Browser penceresine şu metni yazdırır:
[Ss][Öö][Zz][Ll][Ee][Rr]

PHp de dosya işlemleri Dosya İşlemleri phpprogramlama

Dosya İşlemleri
Web programıcısı olarak ziyaretçinin bize göndereceği bilgileri yakalamayı öğrendik. Şimdilik sadece ziyaretçinin Browser'ına geri gönderdiğimiz bu bilgileri, sunucu tarafından çeşitli işlemlerde kullanabiliriz. Bu işlemlerin başında dosya girdi/çıktı işlemleri gelir. Başka bir ifade ile ziyaretçiden aldığımız bu bilgileri sunucuda bir dosyaya yazdırabiliriz. Bu bölümde PHP ile sunucuda yapabileceğimiz dosya işlemlerine bakacağız. Tabiî dosya işlemleri dendiğinde sadece ziyaretçiden aldığımız bilgileri bir dosyaya yazdırmakla yetinmeyeceğiz; PHP programlarımıza sunucuda bir dosyada bulunan bilgileri okumasını da öğreteceğiz.
Harici Dosya (include)
PHP programlarımızda bilmemiz gereken ilk dosya işlemi, bir PHP programına, kendi dışındaki dosyayı, tabir yerinde ise, okutmak ve içindekileri aynen alıp, görüntülemesini sağlamaktır. Bunu include komutu ile yaparız. Bu komut, kendisine adı verilen düzyazı dosyasının içeriğini aynen bu komutun bulunduğu noktaya "yazar." Bu yolla bir PHP programına sık kullandığınız bir metni veya program parçasını dahil edebilirsiniz. Bir güvenlik önlemi olarak bu tür dosyaların uzantılarını, sunucu ve Browser'ların tanıdğı MIME türlerine ait uzantılardan farklı yaparsanız, ziyaretçiler şans eseri de olsa bu dosyaları doğruca edinme imkanı bulamazlar. Bir örnek yapalım. Önce şu metni, harici_dosya01.x adıyla ve düzyazı biçiminde kaydedin (Windows ortamında Notepad'i kullanıyorsanız, dosya adı uzatması olarak .x harfinden sonra .txt harflerini eklediğine dikkat edin!):
"Ben harici bir dosyanın içindeki yazıyım.. Beni bir PHP programı alıp buraya getirdi! Kendisine teşekkür ederim"
Sonra, şu programı dosya_ekle01.php adıyla kaydedin, ve Browser'da açın:






include ("harici_dosya01.x");
print ("\n

Ben zaten bu programının içinde olan bir yazıyım. Baştan beri burada olduğuma çok memnununum.. Harici dosyaya hoşgeldin diyorum!

");
?>



Buradaki include komutu biraz önce yazdığımız harici dosyayı alacak, içeriğini aynen kendi bulunduğu noktada, PHP'nin oluşturacağı HTML dosyasına katacaktır. Bu programı çalıştırdığınızda görüntü şöyle olacaktır:

Bu görüntüyü aldığınız sırada Browser'ınızda kaynağı görüntülerseniz, iki metnin adeta birleştirilmiş olduğunu göreceksiniz. Fakat dışardan PHP programına sadece düz metin eklemeyiz; program veya fonksiyon da ekleyebiliriz. Harici dosyada şu değişikliği yaparak, harici_dosya02.x adıyla kaydedin.
print ("Ben de harici dosyayım.!
");
print ("Ama ben hesap da yaparım.. Örneğin iki iki daha ". (2 + 2). " eder!");
?>
Haricî dosya okuyan programı da programı içinde, okunacak dosya adını düzelttikten sonra dosya_ekle02.php adıyla kaydedin; ve çalıştırın.

Haricî dosyamızda yer alan ...iki iki daha ". (2 + 2). " eder!"); şeklindeki ifadenin programa gelirken "..iki iki daha 4 eder!" şekline gelmesinin izahı, PHP'nin dışarıdan aldığı dosyanın içinde PHP programı olduğunu gördüğü anda, bu dosyanın içeriğini metin olarak değil, program olarak ele almasıdır. Bu yolla, PHP programlarımıza bir değerin dönmesini de sağlayabiliriz. Haricî dosyamızda şu değişikliği yapalım ve harici_dosya03.x adıyla kaydedelim:
$sonuc = ( 2 + 2 );
return $sonuc;
?>
Bu satır bakalım programa dahil olacak mı?
Sonra, program metninde şu değişlikliği yaparak, dosya_ekle03.php adıyla kaydedin ve çalıştırın:
$donen_sonuc = include("harici_dosya03.x");
print ("\n

Harici dosyadan dönen sonuç: $donen_sonuc

");
?>

Haricî dosyamızın içindeki program, return komutu ile sadece kendi içinde elde ettiği sonucu, onu çağıran programa verdi; ve bu sonucu alan programımız, sadece kendi içindeki bir değişkenin değerini Browser'a gönderdiği halde, bu değer haricî dosyadan alınmış oldu.
Haricî dosyaların include yoluyla PHP programlarımıza katılması, özellikle bir sitenin bir çok programında sık sık kullanılan metinlerin ve hesaplamaların bir kere yazılmasını ve tek satırla çağrılmasını sağladığı için kolaylık sağlar ve hata ihtimalini azaltır.
//////////////KUTU//////////////
include mu, require mı?
PHP4.0 ile, include komutu gibi işleyen ancak ondan farklı olarak kendisini çağıran programa değer veremeyen require komutu da kullanılabilir hale geldi. İçinde bir hesaplama bulunmayan veya kendisini çağıran dosyaya bir return komutu ile bir değer dönmesini sağlaması beklenmeyen dosyaları require komutu ile de ana programımıza dahil edebiliriz.
/////////////////KUTU BİTTİ//////////
include ile alacağımız dosyaların adını PHP programının oluşturmasını sağlayarak kimi zaman pogramlarımıza dinamizm sağlamamız mümkündür. Sözgelimi bir menü maddesinin tıklanmasıyla harekete geçen bir Javascript fonksiyonunun, ziyaretçinin gideceği sayfaya göndereceği değeri include komutuna dosya adı oluşturmakta kullanabiliriz. Bazen include komutuna dosya adı oluşturmakta program içindeki döngülerden yararlanınız. Örnek:
for ( $i = 1 ; $i <= 3 ; ++$i) {
include ("dosya0" . $i . ".x");
}
Haricî dosyalarımızın adlarının dosya01.x, dosya02.x ve dosya03.x olmalı halinde, bu döngü sırasıyla her üç dosyayı da çağıracak ve altalta ana programa dahil edecektir.
Dosyalar hakkında bilgi
PHP'de yukarıda ele aldığımız include ve require komutları ve biraz sonra değineceğimiz dosya okutma ve yazdırma işlemleri dolayısıyla bir dosyanın varlığı veya yokluğu, ya da bir dosyaya ait sandığımız ismin bid klasöre ait olması, programımızın sağlıklı işleyebilmesi açısından büyük önem taşır. PHP bu amaçla bize bir kaç kullanıma hazır fonksiyon sağlıyor. Burada kısaca bu fonksiyonlara ve nasıl kullanıldıklarına değinelim:
Dosya var mı? file_exits()
Bir dosyanın var olup olmadığını denetleyen bu fonksiyon, dosya varsa true/doğru, yoksa false/yanlış sonucunu verir. Örnek:
if ( file_exits ( "bir_dosya.txt" ) )
print ("Dosya var!");
Dosya yoksa, program "Dosya var!" yazmadan yoluna devam edecektir.
Dosya mı, dizin mi? is_file() ve is_dir()
Kimi zaman klasörler de tıpkı dosyalar gibi adlandırılabilir. Bir dizinde gördüğümüz ismin gerçekten bir dosyaya ait olup olmadığını bu fonksiyonla sınarız. Sınama doğru, yani isim bir dosyaya ait ise fonksiyon true/doğru, değilse false/yanlış sonuç verir. Örnek:
if ( is_file ( "bir_dosya.txt" ) )
print ("Bu bir dosyadır!");
İsim bir dosyaya ait değilse program "Bu bir dosyadır!" yazmadan yoluna devam edecektir. Sınamayı ismin bir klasöre ait ait olup olmadığına bakrarak da yaparız. Bu durumda is_dir() fonksiyonunu kullanırız. isim bir dizine aitse fonksiyon true/doğru, değilse false/yanlış sonuç verir. Örnek:
if ( is_dir ( "/bir_isim" ) )
print ("Bu bir dizindir!");
İsim bir dizine ait değilse program "Bu bir dizindir!" yazmadan yoluna devam edecektir.
Dosya okunabilir mi? is_readable()
Programda kullanmaya karar vermeden önce bir dosyanın erişilebilir ve PHP tarafından okunabilir olup olmadığını sınayan bu fonksiyon, dosya okunabilir ise true/doğru, değilse false/yanlış sonuç verir. Örnek:
if ( is_readable ( "bir_dosya.txt" ) )
print ("Bu dosya okunabilir!");
Dosya okunabilir değilse program "Bu dosya okunabilir!" yazmadan yoluna devam edecektir. (Unix ortamında varlığını görebildiğimiz her dosyanın okuma izni bulunmayabilir.)
Dosya yazılabilir mi? is_writable()
Programda kullanmaya karar vermeden önce bir dosyanın yazılabilir olup olmadığını sınayan bu fonksiyon, dosya yazılabilir ise true/doğru, değilse false/yanlış sonuç verir. Örnek:
if ( is_writable ( "bir_dosya.txt" ) )
print ("Bu dosyaya yazılabilir!");
Dosya yazılabilir değilse program "Bu dosyaya yazılabilir!" yazmadan yoluna devam edecektir. (Unix ortamında varlığını görebildiğimiz hatta okuyabildiğimiz her dosyanın yazma izni bulunmayabilir.)
Dosya çalıştırılabilir mi? is_executable()
PHP programında kimi zaman sunucunun kullanmamıza izin verdiği haricî programları çalıştırız; PHP programımızın düzgün işlemesi bu harici programa bağlı olabilir. Böyle bir programı çalıştırmaya karar vermeden önce bir dosyanın çalıştırılabilir olup olmadığını sınayan bu fonksiyon, dosya çalıştırılabilir ise true/doğru, değilse false/yanlış sonuç verir. Örnek:
if ( is_executable ( "bir_dosya" ) )
print ("Bu dosya çalıştırılabilir!");
Dosya çalıştırılabilir bir program değilse PHP programı "Bu dosya çalıştırılabilir!" yazmadan yoluna devam edecektir. (Unix ortamında varlığını görebildiğimiz her pprogram dosyasının çalıştırma izni bulunmayabilir.)
Dosya boyutu: filesize()
Adını verdiğimiz dosyanın boyutunu byte olarak bildirir: Örnek:
print ("Dosyanın boyutu:");
print filesize( "bir_dosya.txt" );
Dosyaya son erişim tarihi: fileadate(), filemtime() ve filectime()
Adını verdiğimiz dosyaya son erişim tarihini bildirir. ne var ki bu bilgi Unix'in "epoch" biçimindedir: Örnek:
print ("Dosyanın son erişim tarihi:");
$dosya_tarihi = fileadate( "bir_dosya.txt" );
print ( " $dosya_tarihi " );
Eğer bu dosyanın son erişim tarihi 28 Temmuz 2000, Cuma 24:00:00 ise, PHP, Browser penceresine 964731600 yazacaktır. Bu komutun ürettiği bilgiyi, date() fonksiyonu ile anlaşılabilir hale getirebiliriz:
print ("Dosyanın son erişim tarihi:");
$dosya_tarihi = fileadate( "bir_dosya.txt" );
print date("D d M Y G:i:s H", $dosya_tarihi );
Bu kez PHP Browser penceresine 28 Jul 2000 242:00:00 00 yazdıracaktır. Tarih verilerinin date() fonksiyonu ile biçimlendirilmesini daha sonra ayrıntılı ele alacağız.
filemtime(), bir dosyanın son değiştirildiği tarihi; filectime(), ise oluşturulduğu tarihi, yine Unix Epoch biçiminde bildirir; bu verinin anlaşılır biçimde görüntülenmesi için PHP'nin date() fonksiyonu kullanılır.
Dosyalar oluşturma ve silme
PHP ile yapabileceğimiz önemli dosya işlemlerinin başında olmayan bir dosyayı oluşturmak ve olan bir dosyayı silmek gelir. PHP'nin dosya oluşturma komutu touch() fonksiyonudur. Bu fonksiyona oluşturulmasıın istediğimiz dosyanın adını vermemiz gerekir. Örnek:
$dosya_dizin = "/inetpub/wwwroot/";
touch ("$dosya_dizin/yeni_belge.txt");
print ("yeni_belge adlı bir dosya oluşturuldu!");
?>


Bu programı kişisel Web sunucuda denerken yeni dosyanın oluşturulacağı dizin olarak "/" işaretiyle sadece kökdizini belirtirseniz, dosya C: diskinde kökdizinde oluşturulur. Bu programı gerçek sunucuda çalıştırabilmek için yazma/okuma izni bulunan ve Web sunucunun erişebileceği bir dizinin adını vermeniz gerekir. Örneğin:
$dosya_dizin = "/wwwroot/mycgiserver.com/members/uNhM13Qnm/";
touch ("$dosya_dizin/yeni_belge.txt");
print ("yeni_belge adlı bir dosya oluşturuldu!");
?>
Bu komutla oluşturacağınız dosya içi boş bir metin dosyası olacaktır. Eğer belirttiğiniz dizinde bu adı taşıyan bir dosya varsa, PHP dosyanın içeriğine dokunmayacak, fakat dosyanın erişim ve değişim tarihlerini değiştirecektir.
PHP ile mevcut bir dosyayı silmek için unlink() fonksiyonunu kullanırız. Bu fonksiyon da silinecek dosyanın adı ile birlikte yolunu ister. Örnek:
$dosya_dizin = "/wwwroot/mycgiserver.com/members/uNhM13Qnm/";
unlink ("$dosya_dizin/yeni_belge.txt");
print ("yeni_belge adlı dosya silindi!");
?>
Bu komut Windows sistemlerinde işlemeyebilir.
Dosya açma
PHP'de bir dosyanın içeriğini alarak sayfalarımızda kullanma veya bir dosyanın içeriğini değiştirmek gibi işlemler için önce dosyanın açılmış olması gerekir. Bunu gerçekleştiren fopen() fonksiyonudur. Bu fonksiyonla bir dosyayı okumak ('r'), yazdırmak ('w') veya ek yapmak ('a') için açabiliriz. Bu fonksiyon dosyanın başarıyla açılması halinde bir tamsayı verecektir. PHP programlarımızda, açılan dosyanın mutlata ona işaret eden bir değişkene (file pointer) bağlı olması gerekir; daha sonra bu dosya ile ilgili bütün işlemleri bu işaret değişkeni ile yaparız. Örnek:
$dosya = fopen( "bir_dosya.txt" , 'r' );
PHP, bu dosyayı sadece okumak amacıyla açacak ve fonksiyondan dönen değeri $dosya değişkenine atayacaktır. Olmayan bir dosyayı açmak istediğimiz zaman PHP hata mesajı verir. Bir dosyayı yazmak amacıyla açacağımız zaman, bu kodu şöyle yazarız:
$dosya = fopen( "bir_dosya.txt" , 'w' );
Olmayan bir dosyayı yazmak amacıyla açmak istediğimizde PHP önce bu dosyayı oluşturur. Bir dosyaya ek yapmak istediğimiz zaman ise kodumuz şu şekilde yazılır:
$dosya = fopen( "bir_dosya.txt" , 'a' );
Olmayan bir dosyayı ek yapmak amacıyla açmak istediğimizde PHP hata mesajı verir.
//////////////////KUTU///////////////
Bir Fonksiyonu durdurmak için: Öl!
Bir PHP fonksiyonunun kendisinden beklenen işi yapamaması halinde oracıkta durdurulmasını die() komutu sağlar. "Öl!" anlamına gelen bu fonksiyona ekranda görüntülenmesini istediğimiz bir metni parametre olarak verebiliriz. Bu bölümdeki örnekler bu komutla birlikte şöyle yazılabilir:
$dosya = fopen( "bir_dosya.txt" , 'a' ) or die ("Dosya açılamıyor!") ;
////////////////////KUTU BİTTİ//////////////
Bu komutu kişisel Web sunucusunda denerken, dosyanın açılacağı dizinin yolunu belirtmemiz gerekir. Örneğin:
$dosya_dizin = "/inetpub/wwwroot/";
if ($dosya = (fopen ("$dosya_dizin/bir_dosya.txt" , 'r') ) ) {
print ("Dosya açıldı!");
}
else {
print ("Dosya açılamadı!");
}
?>
PHP, bu dosyayı açtığında Browser penceresinde dosyanın açıldığını belirten mesajı görüntülecektir. Bu işlemi Internet'teki bir Web sunucuda uygulayabilmek için yazma/okuma izni bulunan ve Web sunucunun erişebileceği bir dizinin adını vermeniz gerekir. Örneğin:
$dosya_dizin = "/wwwroot/mycgiserver.com/members/uNhM13Qnm/";
if ($dosya = (fopen ("$dosya_dizin/bir_dosya.txt" , 'r') ) ) {
print ("Dosya açıldı!");
}
else {
print ("Dosya açılamadı!");
}
?>
Açtığımız bir dosya ile yaptığımız bütün işlemler bittikten sonra, dosyanın kapatılması gerekir. Dosya kapatma işlemini fclose() fonksiyonu yapar. Bu fonksiyona parametre olarak dosya adını değil, dosyanın işaretçisi olan değişkenin adını veririz. Örnek:
fclose ( $dosya );
Dosya okuma: fgets(), fread() ve fgetc()
Açtığımız bir dosyanın içindeki yazıları çoğu zaman programımıza satır satır okuturuz. PHP'de bir dosyanın içeriğini satır satır okutmamızı fgets() fonksiyonu sağlar. Bu fonksiyona daha önce açılmış olan dosyanın işaret değişkenin adını ve okunmasını istediğimiz asgari byte ölçüsünü parametre olarak veririz. fgets() fonksiyonu verdiğimiz uzunluk ölçüsüne ulaşmadan önce dosyada bir yeni satır işareti görürse, veya dosyanın sonuna ulaşırsa, okumaya son verir. Bu fonksiyonu çoğu zaman bir döngünün içinde kullanırız. Ancak döngünün hata vermemesi için, PHP'nin dosyanın sonuna ulaştığında döngüyü durdurmamız gerekir. fgets() fonksiyonunun okuyacağı satırı bir fonksiyona değer olarak verebilir ve daha sonra bu değeri programlarımızda kullanabiliriz. Örnek:
$dosya_dizin = "/inetpub/wwwroot/";
if ($dosya = (fopen ("$dosya_dizin/bir_dosya.txt" , 'r') ) ) {
print ("Dosya açıldı!
");
}
else {
print ("Dosya açılamadı!");
}
while ( ! feof ($dosya ) ) {
$satir = fgets ( $dosya, 1024 ) ;
print ("$satir
");
}
fclose ($dosya);
?>
Bu program kişisel Web sunucuda önce varolan bir dosyayı açıyor; ve bu dosyanın işaretçisi olarak $dosya değişkenini kullanıyor. Daha sonra bir while() döngüsü içinde bu değişkeni ve 1 KB (1024 byte) ölçüsünü parametre olarak vererek fgets() fonksiyonu ile dosyadan bir satır okutuyoruz. fgets() fonksiyonundan dönen bir satırlık metni, burada $satir değişkenine atıyoruz; ve daha sonra print() fonksiyonu ile bu satırı Browser penceresine gönderiyoruz. Bu işlemi Internet'teki bir Web sunucuda uygulayabilmek için yazma/okuma izni bulunan ve Web sunucunun erişebileceği bir dizinin adını vermeniz gerekir. Bu işlemin içinde yapıldığı while() döngüsünün devam şartı olarak kullandığımız ifadede yer alan feof() fonksiyonu bir dosyanın dosya-sonu (end-of-file) durumuna ulaşıp ulaşmadığını sınar. PHP, her dosyanın sonunda yer alan eof (Ctrl-z, ^z) işaretine eriştiği anda feof() fonksiyonu doğru/true değerini verir. while() döngüsü, feof() doğru değilken devam etmek üzere kurulmuş olduğu için, dosya sonuna ulaştığımızda döngü duracaktır. Okuma işlemini durabilen bir döngüye bağlamazsak, fgets() PHP'nin bir programın sona ermesi için verilmiş varsayılan süresi doluncaya kadar dosyayı okumak isteyecektir.
Kimi zaman dosyalarımızın içeriğini satır-satır okutmak yerine, kendi tayin edeceğimiz uzunlakta parçalar halinde okutmak isteriz. Bunu, fread() fonksiyonu ile sağlarız. Örnek:
$dosya_dizin = "/inetpub/wwwroot/";
if ($dosya = (fopen ("$dosya_dizin/bir_dosya.txt" , 'r') ) ) {
print ("Dosya açıldı!
");
}
else {
print ("Dosya açılamadı!");
}
while ( ! feof ($dosya) ) {
$paragraf = fread ( $dosya, 1024 ) ;
print ("$paragraf
");
}
fclose ($dosya);
?>
fread() fonksiyonu da daha önce açılmış olan dosyanın işaret değişkenin adını ve okunmasını istediğimiz asgari byte ölçüsünü parametre olarak alır. fread() fonksiyonu verdiğimiz uzunluk ölçüsüne ulaşmadan önce dosyada bir yeni satır işareti görürse, veya dosyanın sonuna ulaşırsa, okumaya son verir. Bu fonksiyondan yararlanırken, verdiğiniz uzunluk ölçüsünün, almak istediğiniz metin parçasına uygun olduğunu sınamalısınız. fread(), bu ölçüye ulaştığında okumayı keser. Buradaki örneği 1024 byte ölçüsünü değiştirerek ve mesela 1, 2, 3 yaparak deneyebilir ve böylece vereceğiniz ölçünün okunan metnin uzunluğunu nasıl tayin ettiğini görebilirsiniz.
//////////////////KUTU///////////////////
fseek() ile ölçü belirleme
PHP'nin dosya işleminde kullabileceğiniz bir diğer fonksiyonu fseek() adını taşır. Daha önce açılmış olan dosyanın işaret değişkenin adını ve ve programın bu metin içinde zıplamasını istediğiniz noktanın dosyanın başından itibaren byte değerini parametre olarak alan bu fonksiyon ile, bir dosyanın içinnde istediğimiz yere gitme imkanı vardır. Örnek:
$dosya_adi = "/inetpub/wwwroot/bir_dosya.txt";
if ($dosya = (fopen ($dosya_adi , 'r') ) ) {
print ("Dosya açıldı!
");
}
else {
print ("Dosya açılamadı!");
}
$dosya_boyut = filesize($dosya_adi);
$olcu = (int) ($dosya_boyut / 2 );
while ( ! feof ($dosya) ) {
$paragraf = fread ( $dosya, $olcu) ;
print ("$paragraf
");
}
fclose ($dosya);
?>
Burada, okutulacak dosyanın boyutunun yarısını atadığımız $olcu değişkenini, okutulacak metnin ölçüsü olarak kullanıyoruz. Bu durumda PHP, dosyayı iki paragraf halinde görüntüleyecektir.
/////////////////////KUTU BİTTİ///////////////
Dosyalarımızın içeriğini satırlar veya belirli ölçüde parçalar halinde değil de, tek-tek karakter olarak okutmak için fgetc() fonksiyonundan yararlanırız. Bu fonksiyon, daima 1 byte ölçüsünde (bir karakter) metin okuyabileceği için, parametre olarak sadece daha önce açılmış olan dosyanın işaret değişkenin adını alır. Örnek:
$dosya_adi = "/inetpub/wwwroot/bir_dosya.txt";
if ($dosya = (fopen ($dosya_adi , 'r') ) ) {
print ("Dosya açıldı!
");
}
else {
print ("Dosya açılamadı!");
}
while ( ! feof ($dosya) ) {
$karakter = fgetc ( $dosya ) ;
print ("$karakter
");
}
fclose ($dosya);
?>
Burada fgetc() fonksiyonundan dönen değeri (yani dosyadan okunan bir karakteri), $karakter değişkenine atıyoruz ve daha sonra print() fonksiyonu ba karakteri ve HTML'in satır bölme kodu olan
işaretini Browser penceresine gönderiyor. Programı bu şekliyle sınarsanız, dosyadaki metnin tek karakter olarak Browser penceresinin soluna dizildiğini göreceksiniz. Programı
kodunu silerek çalıştırırsanız, bu kez dosyadaki metinde var olan satır sonu işaretlerinin de kaldırıldığını ve metnin bir paragraf oülarak görüntülendiğıini görebilirsiniz.
Dosyaya yazma ve ek yapma: fwrite() ve fputs()
Bir dosyaya yazma veya ek yapma, PHP açısından aynı işlemdir; sadece dosyaların açılışında fark vardır. Hatırlayacaksınız, bir dosyayı yazmak amacıyla açmak için:
$dosya = fopen( "bir_dosya.txt" , 'w' ) or die ("Dosya açılamıyor!") ;
ek amacıyla açmak için ise
$dosya = fopen( "bir_dosya.txt" , 'a' ) or die ("Dosya açılamıyor!") ;
kodunu yazmamız gerekir. Dana sonra yapılacak yazma ve ekleme işlemlerinin farkı, 'w' parametresi ile açılan dosyaya yazma işlemi en başından başlar ve devam eder; 'a' parametresi ile açaılan dosyaya yazma işlemi ise en sondan başlar ve devam eder.
PHP'nin bir dosyaya metin yazdırma fonksiyonları olan fwrite() ve fputs() aynı biçimde yazılır ve aynı işlevi yerine getirirler; aralarında kesinlikle fark yoktur. Örnek:
$dosya_adi = "/inetpub/wwwroot/bir_dosya.txt";
$dosya = fopen ($dosya_adi , 'w') or die ("Dosya açılamadı!");
$metin = "Bu satır dosyaya yazılacak: Merhaba Dünya!\n";
fwrite ( $dosya , $metin ) ;
fputs ( $dosya , "Bu satır ise sonradan eklenecek\n" ) ;
fclose ($dosya);
?>
Bu programı çalıştırdığınızda, bir_dosya.txt adlı dosyada mevcut bütün içerik silenecek ve yerini $metin değişkeninin içerdiği "Bu satır dosyaya yazılacak: Merhaba Dünya!" yazısı ile "Bu satır ise sonradan eklenecek" cümlesi alacaktır. Her iki metnin sonunda da yeni satır işareti bulunduğuna dikkat edin. Bu programda dosya açma kıomutundaki 'w' parametresini siler, yerine 'a' yazarsanız, bu metinlerin dosyanın içeriğine eklendiğini görebilirsiniz.
/////////////////////KUTU///////////////////
Kullanımdaki dosyayı kilitleyin!
Web sunucusundaki dosyalarımızla sadece bir kişi işlem yapıyor olsa idi, bir sorun olmazdı; ne var ki, bir Web sitesine aynı anda birden fazla kişi eriyebilir ve dosyalarla işlem yapan programları çalıştırıyor olabilir. Bu, PHP'nin dosya işlemlerine engel olabilir. Bu sebeple, işlem için açacağımız bir dosyayı, önce kilitlemek yerinde bir önlem sayılır. Bunu, flock() fonsiyonu ile yaparız; bu fonksiyona kilitlemek istediğimiz dosyanın işaret değişkeninin adını ve kilit türünü belirten endeks sayısını parametre olarak yazarız. Örnek:
$dosya_adi = "/inetpub/wwwroot/bir_dosya.txt";
$dosya = fopen ($dosya_adi , 'w') or die ("Dosya açılamadı!");
flock ( $dosya , 2); // dosyayı kilitle
$metin = "Bu satır dosyaya yazılacak: Merhaba Dünya!\n";
fwrite ( $dosya , $metin ) ;
fputs ( $dosya , "Bu satır ise sonradan eklenecek\n" ) ;
flock ( $dosya , 3); //dosyayı kilidini aç
fclose ($dosya);
?>
Bu fonksiyon ile kullanabileceğimiz endeks parametreleri şunlardır:
1 Paylaşım Diğer proseslerin dosyayı paylaşmalarına imkan verir
2 Tam Diğer proseslerin dosyaile işlem yapmasına engel olur
3 Serbest Dosyanın 1 veya 2 olan kilidini kaldırır
Bir dosya, herhangi bir PHP programı tarafından kilitlendiği anda, aynı dsyayı daha sonra kilitlemeye kalkan diğer programlar kendilerinden önce konulmuş kilide saygı gösterirler.
////////////////KUTU BİTTİ/////////////////////
Dizinlerle İşlemler
PHP ile sunucuda, Web dizini olarak kullandığımız alanda yeni dizinler oluşturabiliriz, silebiliriz, ve bunlar hakkında bilgi edinebiliriz. Bu işlemleri Web sunucuda yapabilmek için Web dizininde okuma ve yazma izni bulunması gerekir.
Dizin içeriğini listeleme: opendir() ve readdir()
Belirttiğiniz bir dizindeki tüm dosya ve alt-dizin adlarını bir liste, hatta ilişkilendirilmiş hypertext (köprü, link) listesi olarak sunabilmek için önce dizini içeriğini okuyabilmek için opendir() fonksiyonu ile açmak, sonra da içindeki bilgileri readdir() fonksiyonu ile edinmek gerekir. readdir() fonksiyonu dizinin içindeki alt-dizin ve dosyaların adlarını sırayla, tek-tek okur. Bu fonksiyondan gelen bilgileri bir değişkene atayarak ve bir döngü içinde yazdırarak, dizin listesi çıkartabiliriz. Örnek
$dizin_adi = "./";
$dizin = opendir ($dizin_adi);
while ( gettype ( $bilgi = readdir( $dizin ) ) != boolean ) {
if ( is_dir( "$dizin_adi/$bilgi" ) )
print " [Dizin] " ;
print ("$bilgi
\n");
}
closedir ($dizin);
?>
Kişisel Web sunucuda sınama amacıyla çalıştırabilmek için dizin adı olarak bu dosyanın içinde bulunduğu dizini verebiliriz. opendir() fonksiyonu da okunmak amacıyla açacağı dizine işaret eden bilgiyi bir değişkene yazmak zorundadır; bu işaret değişkenine burada $dizin adını veriyoruz. $dizin değişkeninin işaret ettiği dizini okuyan readdir() fonksiyonundan dönen bilgileri ise $bilgi değişkenine yazıyoruz. readdir() fonksiyonu dizin bilgisini okumanının sonuna vardığında, bir dosya ve dizin adı yerine doğru veya yanlış şeklinde bir mantıksal (boolean) değer verecektir; buradaki while döngüsü $bilgi değişkeninin türünü gettype() fonksiyonu ile sürekli sınayarak, henüz dizin ve dosya adı edinildiği sırada bu bilgileri print() fonksiyonuna verecektir. Bu bilginin bir dizine ait olup olmadığını is_dir() fonksiyonu ile sınayan if döngüsü ise bilgi bir dizine aitse, bu bilgnin baştarafına "[Dizin]" kelimesini yazdıracaktır. (Bu programı geliştirerek, önce dizinleri, sonra dosyaları yazabilen biçime getirmek mümkündür. Bunun bir örneği bu kitapçığı örnek kod dosyaları arasında dizin_oku01a_server.php ve dizin_oku01a_pws.php aadıyla bulhabilirsiniz.)
Dizin oluşturma: mkdir()
PHP programlarımız gerektiğinde sunucunun yazma yetkisi verdiği Web'e açık kök ve alt-dizinlerde yeni dizinler oluşturabilir. Bunu, mkdir() fonksiyonu ile yaparız. Bu fonksiyona oluşturulacak dizinin adı ve 8 tabanlı (octal) sayı cinsinden ve önüne bir sıfır konarak dizinin okuma/yazma/çalıştırma izinlerini belirten parametre verilir. Örnek:
mkdir ("deneme", 0777);
Burada yer alan 0777, bu dizinin herkes için okuma ve yazma izni olduğunu gösterir. Bu parametre sadece Unix işletim sisteminde çalışan sunucular için geçerlidir.
Dizin silme: rmdir()
PHP programlarımızda gerektiğinde sunucunun yazma yetkisi verdiği Web'e açık kök ve alt-dizinlerde mevcut dizinleri silebiliriz. Bunu, rmdir() fonksiyonu ile yaparız. Bu fonksiyona oluşturulacak dizinin adı parametre verilir. Örnek:
rmdir ("deneme");
Bir Dosya İşlemi Örneği: Konuk Defteri
Böylece PHP ile "iş yapmak" için gerekli araçlarımıza bir yenisini ekledik. Artık PHP programlarımızdan sabit diskteki dosyalara ulaşmayı ve dosyalarla çalışmayı biliyoruz. Buraya kadar öğrendiklerimizi bir PHP programı üzerinde uygulayabiliriz. Bunun için birlikte bir konuk defteri yapalım.
Diyelim ki konuk defterimize sadeceziyaretçimizin adını, elektronik posta adresini ve kısa bir mesajını isteyeceğiz. Öyle bir sayfa yapalım ki; ziyaretçi bu sayfayı ilk kez açtığında, yani henüz Form'dan sunucuya bir veri gelmemiş dolayısıyla $HTTP_POST_VARS dizi değişkenin içinde değer bulunmadığı sırada, programımız bu durumu belirleyerek ziyaretçiye konuk defteri Form'nu sunmalı; ziyaretçi formu doldurup gönder düğmesini tıkladığı zaman programımız bir yandan ziyaretçinin gönderdiği bilgileri kendisine gösterir ve teşekkürlerimizi aktarırken, diğer yandan da bu bilgileri bir düzyazı programı girmeli. Bu sırada ziyaretçimize isterse defterimizdeki diğer mesajları okuma imkanı da sunabilmeliyiz. Biraz uzunca olan şu programı kd_01.php adıyla kaydedelim. (Bu dosyayı, kitapçığın örnek kodlar arasında bulabilirsiniz; fakat bu alıştırmayı bir düz yazı programı ile buradaki örnek ifadeler ve alan/değişken adlarını değiştirerek tekrar etmeniz yerine olur:
if ( isset ( $HTTP_POST_VARS )) {
// Form dolduruldmuş ise
echo ("

");
Programımızın buraya kadar olan bölümü, if ile $HTTP_POST_VARS dizi değişkeninde değer bulunup bulunmadığına ilişkin sınamanın olumlu sonuç vermesi halinde uygulanan bölümüne dahil. Burada dikkatini echo() fonksiyonu ile birden fazla satır yazdırdığımız çekmiş olmalı. echo(), fonksiyonuna Browser penceresine göndereceğimiz değerleri çift-tırnak içinde yazacağımız için, HTML etiketlerinin çift-tırnak gerektiren etiketlerinde tek tırnak kullandığımıza dikkat edin. if sınavının olumlu sonucuna ilişkin bölümü yazmaya devam edelim:
$dosya_adi = "mesajlar.txt";
if (file_exists("$dosya_adi")) {
$yazilacak_dosya = fopen($dosya_adi,'a');
}
else {
$yazilacak_dosya = fopen($dosya_adi,'w');
}
foreach ($HTTP_POST_VARS as $anahtar=>$deger ) {
$yeni_anahtar = strtoupper($anahtar);
print ("$yeni_anahtar: $deger
");
$metin = "$yeni_anahtar: $deger
";
fputs($yazilacak_dosya, $metin);
}
fputs($yazilacak_dosya, date("D d M Y h:i:s"));
fputs($yazilacak_dosya, "
\n");
fputs($yazilacak_dosya, "

\n");
fclose($yazilacak_dosya);
Konuk defteri programımızHTML için gerekli temel etiketleri ürettikten sonra bu bölümde veritabanı dosyası olarak kullandığımız mesajlar.txt isimli dosyanın bulunup bulunmadığını sınıyor; dosya varsa ek yapmak için ('a'),dosya yoksa yazmak için ('w'), dosyayı açıyoruz. Sonra, $HTTP_POST_VARS dizi-değişkenine Form'dan gelmiş olan anahtar=değer çiftlerinin her birini (yani, Browser'dan gelen örneğin "adi" değişkeni ve bunun değeri olan ismi) önce print() ile ziyaretçinin Browser'ına, sonra da fputs() ile biraz önce açtığımız veritabanı dosyasına yazdırıyoruz. Fakat burada bundan önce Form'dan küçük harf olarak gelen değişken adlarını (anahtarları) strtoupper() fonksiyonu ile büyük harfe çeviriyoruz.Şimdilik bu fonksiyonun üzerinde durmayın; biraz sonra metin düzenleme ve düzenli ifadeler konusuna geleceğiz. Ancak bu sırada ziyaretçilerin mesajlarını daha sonra güzel görüntelemek için aralarına çizgi olarak kullanmak üzere bir resim dosyasını IMG etiketi ile yerleştirdiğimize de dikkat edin. Bu grafik dısyasının eni-boyu 1 piksel olduğu halde burada ziyaretçinin Browser penceresinin eni kadar genişleterek çizgi üretmiş oluyoruz! Evet, koda devam:
echo ("

Sayın: $adi

Defterimi imzaladığınız için teşekkür ederim

Ana Sayfaya Dönmek için tıklayın

Mesajları okumak için tıklayın


");
}
Programımızın bu bölümünde, ziyaretçiye teşekkür ediyoruz; ve isterse diğer mesajları okumak üzere tıkllayacağı köprüyü sağlıyoruz. Mesajların çok uzaması halinde bu köprüyü bir sayfanın üstünde, bir de altında vermekte yarar var. Şimdi, programımızın Form doldurulduktan sonra işleyen bölümünü yazmış olduk. Taa en başta yaptığımız $HTTP_POST_VARS dizi-değişkeninin değer içerip içermediğine ilişkin sınamanın olumsuz olması halinde, prıogramımız, işe buradan başlayacaktır:
else {
echo ("

Defteri imzalamadan okumak için
burayı tıklayın

Adınız, Soyadınız:


Elektronik Adresiniz:


Mesajınız:











");
}
?>
Bu bölümde çift-tırnak işaretlerini değiştirmek yerine, bunları ESC karakteri ile özel işaret değil, metin olarak ele alınacak hale getirdik. Programımız burada yine echo() ile düz ve basit bir HTML Formu oluşturuyor. Programın akış planını anlamış olmalısınız: ziyaretçi önce Form'u dolduracak ve gönder düğmesini tıklayacak.

Bu ACTION, Form'da INPUT alanlarındaki değerleri POST yöntemiyle yine kendisine gönderecek; böylece PHP, programı yeniden çalıştırırken, bu kez en baştaki şartın yerine geldiğini (yani $HTTP_POST_VARS dizi-değişkeninin değer içerip içermediğine ilişkin sınamanın olumlu sonuç verdiğini) görerek, işe baştan baştan başlayacaktır. Bu, INPUT etiketinin alanlarından oluşturulan değişkenlerden yararlanarak, ziyaretçiye bize ulaştırdığı bilgileri ve bizim teşekkür mesajımızı yollamaktan ibarettir.

Program bu şekliyle ne güvenlik önlemlerine sahip, yani kötüniyetli kişilerin INPUT alanlarına kötü niyetli kodlar yazmaları halinde bunları ayıklıyor; ne de ziyaretçinin boş Form gönderip göndermediğini sınıyor. Bu gibi işleri, PHP ile metin düzenlemeyi öğrendikten ve Düzenli İfadeler denen kavramı ile tanıştıktan sonra yapacağız.

Dizi-Değişkenler, Nesneler phpprogramlama

Dizi-Değişkenler, Nesneler


PHP'de, diğer programlama dillerinde olduğu gibi, kullandığımız bilgileri, verileri değişken adını verdiğimiz kaplarda tuttuğumuzu biliyoruz. Bu kaplarla ne işler yapabileceğimizi de gördük. Fakat bu kapların sadece bir birim bilgi tuttuğunu farketmiş olmalısınız. Oysa programlarımızda genellikle, sözgelimi "öğrencilerin adları" dediğimiz zaman yüzlerce ismi tutabilen kaplara ihtiyacımız olur. Aksi taktirde, öğrenci sayısı kadar değişken oluşturmamız gerekir ki, bu durumda değişken oluşturma zahmetinden vazgeçmek daha uygun olur; öğrencilerin isimleri, değişkene koymadan da kullanabiliriz. İşte, bu tür, bir grup bilgili topluca tutan değişkenlere dizi-değişken (array) denir; ve program boyunca işe yarayan değişken türü de budur.
PHP'nin diğer bir çok dilden farkını sağlayan bir özelliği, büyük ölçüde dizi değişkenlere dayanan, içinde kendi değişkenleri ve kendi fonksiyonları olan nesne (object) oluşturma imkanına sahip bulunmasıdır. Bu açıdan PHP, nesne-yönelimli (Object-oriented) diller grubuna girer. Nesne oluşturmak ve kullanmak, bu yönteme alışık olmayan programcılar için önceleri çok zor görünür. Ancak bir kere nesne ile programlamanın özünü kavrayanların bir daha kolay kolay nesne fikrinden vazgeçtikleri de görülmemiştir.
Dizi Değişkenler
Dizi değişkenden ayrıntılı söz edebilmek için önce tipik bir dizi-değişkende neler olduğuna bakalım. Sözgelimi, verdiğiniz "PHP ile Programlama" kursundaki öğrencilerinizin listesi şöyle olabilir:
Öğrenci No Adı Soyadı Sınav-1 Sınav-2 Not
1 Özbay Altun .. .. ..
2 Muharrem Taç .. .. ..
3 Erhan Mataracı .. .. ..
4 Hasan Civelek .. .. ..
5 Şahika Tabak .. .. ..
Dizi Değişken Oluşturalım
Şimdi, PHP bize öyle bir araç vermeli ki, biz bir kerede bu listenin tümünü, her bir ögesine sanki bir değişkenin değeri imiş gibi tek-tek, veya bir kaçına birden ulaşabilmeli ve arzu ettiğimiz zaman notları doldurabilmeliyiz. Öğrenciler de yapacağımız Web sitesine girerek, kendi notlarını görebilmeli ve notlarını inceleyebilmeli. PHP'nin bu amaçla sağladığı araç, çok-boyutlu dizi-değişken oluşturma aracıdır. Ve bu araçla yukarıdaki listeyi aynen şöyle yapabiliriz. Bu kodu dizi_degiskenler01.php adıyla kaydedin:

$ogrenciler = array (
array ( adi => "Özbay", soyadi => "Altun", sinav1 =>"", sinav2 =>"", not =>""),
array ( adi => "Muharrem", soyadi => "Taç", sinav1 =>"", sinav2 =>"", not =>""),
array ( adi => "Hasan", soyadi => "Civelek", sinav1 =>"", sinav2 =>"", not =>""),
array ( adi => "Şahika", soyadi => "Tabak", sinav1 =>"", sinav2 =>"", not =>""),
);
// Buraya başka kodlar girecek
print $ogrenciler[0][adi];
?>

Programdaki "print()" komutunu sadece dizi değişkeni doğru yazıp yazmadığımızı sınamak amacıyla yazdık; bu programı Browser'da açtığınızda yazdığınız ilk ismi Browser penceresinde görüyorsanız, dizi-değişkeni doğru şekilde oluşturdunuz demektir. Burada, array() komutnu yazarken, süslü parantez değil, normal parantez kullandığımıza ve herbir elemanın değerlerinin sonunda vrigül olduğuna dikkat edir. Bir diğer önemli nokta: endeks adları bir kelimeden fazla ise bunları tırnak içine alarak belirtmektir. Örneğin:
array ( adi => "Özbay", soyadi => "Altun", "Sinav 1 Notları" =>"", "Sinav 2 Notları" =>"", "Toplam Not Ortalamasi" =>""),
Burada, daha öncekilere benzer bir şekilde adlandırılmış $ogrenciler değişkenin içeriğini array() komutu ile doldurduğumuzu görüyoruz. Array() ile böyle çok boyutlu ve içerdiği değerlerin her birinin bir "endeks adı" olan dizi-değişkene İlişkili Dizi (Associative array) de denir. Perl bilenler ise bu tür değişkenlere "Hash" dendiğini hatırlayacaklardır. İlişkili Dizi'lerin birinci satırı 0, ikinci satırı 1, üçüncü satırı 2.. diye numaralandırılır. Bu dizinin o satırındaki kaydın sıra endeksidir. Ayrıca burada "adi," "soyadi," "sinav1" .. dizi değişkenin içindeki değerlerin endeks adıdır. Yani bu değerlere atıfta bulunurken, referans yaparken veya bu değerleriekullanmak amacıyla erişirken sıra endeksi ve endeks adıyla hitabederiz. Yukarıdaki sınama amaçlı print() komutuna bakarsanız, birinci öğrencinin ismini "[0][adi]" olarak çağırıyor.
Çok elemanlı ilişkili dizi oluşturmanın bir diğer yolu, yeri geldiğinde böyle bir dizi için yeni bir üye ilgili bilgileri eleman endeksi ve değerler için endeks adı belirterek şöyle bir kod yazmaktan ibarettir. dizi_degiskenler01.php dosyasında şu değişikliği yaparak, dizi_degiskenler02.php adıyla kaydedin
$ogrenciler[0][adi] = "Özbay";
$ogrenciler[0][soyadi] = "Altun";
$ogrenciler[0][sinav1] = "";
$ogrenciler[0][sinav2] = "";
$ogrenciler[0][not] = "";
// Buraya Buraya başka kodlar girecek
print $ogrenciler[0][adi];

?>
Bir dizi değişkende kaç boyut olacaksa, o kadar içiçe array() ögesi oluşturabiliriz. Buna göre tek boyutlu bir dizi değişken sadece bir array() komutu ile ve sadece değerler verilerek oluşturulabilir. Diyelim ki yukarıdaki öğrenci listemiz sadece öğrencilerin isimlerinden oluşacak. Bu durumda $ogrenciler değişkenine ilişkin satırı şöyle yazabilirdik:
$ogrenciler = array ("Özbay", "Muharrem", "Hasan", "Şahika");
PHP, böyle tek boyutlu bir dizinin örneğin birinci elemanını, "$ogrenciler[0]" adıyla bilir. Böyle bir tek-boyutlu diziyi oluşturmak için PHP bize başka bir kolaylık da sağlar: array() komutunu kullanmadan, doğruca dizinin ögelerine değer vermemiz mümkündür. Yukarıdaki programın sadece PHP bölümünü şöyle değiştirerek, dizi_degiskenler03.php adıyla kaydedin:
$ogrenciler[] = "Özbay";
$ogrenciler[] = "Muharrem";
$ogrenciler[] = "Hasan";
$ogrenciler[] = "Şahika";
// Buraya başka kodlar girecek
print $ogrenciler[0];
?>
Böyle sırayla dizi değişken oluşturur veya oluşturulmuş bir dizi değişkene ek yaparken, değişkenin sıra numarasını yazmazsak, PHP bunları kendisi sıralar. Yukarıdaki kodun da Browser penceresine "Özbay" yazdırması gerekir. Mevcut tek-boyutlu bir dizi değişkene ek yaptığımızda, be yeni değerin dizinin en altına eklenmesini istiyorsak, sıra numarası yazmamıza gerek yoktur. Mevcut değerlerden birini değiştirmek istiyorsak, o değerin sıra numarasını yazmamız gerekir. Bunu denemek için yukarıdaki kodu şöyle değiştirilim ve dizi_degiskenler04.php adıyla kaydedelim:
$ogrenciler[] = "Özbay";
$ogrenciler[] = "Muharrem";
$ogrenciler[] = "Hasan";
$ogrenciler[] = "Şahika";
// Buraya başka kodlar girecek
$ogrenciler[0] = "Emre";
$ogrenciler[15] = "Özbay";

print ("Dizideki 1'nci isim: $ogrenciler[0]
");
print ("Dizideki 2'nci isim: $ogrenciler[1]
");
print ("Dizideki 3'ünci isim: $ogrenciler[2]
");
print ("Dizideki 4'üncü isim: $ogrenciler[3]
");
print ("Dizideki 5'inci isim: $ogrenciler[4]
");
print ("Dizideki 6'ncı isim: $ogrenciler[5]
");
print ("..............
");
print ("Dizideki 15'nci isim: $ogrenciler[15]
");

?>
Bu programın Browser penceresine göndereceği sırada, birinci öğrenci ($ogrenci[0]) olarak bu kez Özbay değil Emre yazdığını göreceğiz.

Bunun sebebi, diziyi oluşturan ilk grup deyimden sonra,
$ogrenciler[0] = "Emre";
satırı ile birinci elemanın değerini değiştirmiş olduk. 15'nci elemana atama yapmakla, PHP'nin $ogrenciler dizisinde 6, 7, 8, 9,.. 14'e kadar boş elemanlar oluşturmasına sebep olduk.
Tek boyutlu dizileri de İlişkili Dizi olarak oluşturabilir yani değerlere endeks adı verebiliriz. Daha önce kaydettiğimiz dosyada şu değişikliği yapalım ve dizi_degiskenler05.php adıyla kaydedelim:
$ogrenci[adi] = "Özbay";
$ogrenci[soyadi] = "Altun";
$ogrenci[sinav1] = "";
$ogrenci[sinav2] = "";
$ogrenci[not] = "";
// Buraya başka kodlar girecek
print $ogrenci[adi];
?>
PHP, $ogrenci adlı değişkenin beş ayrı değeri olduğunu ve bunların "adi," "soyadi," "sinav1"... olduğunu biliyor. Şimdi artık istediğimiz noktada bu değişkenin istediğimiz değerine, o değerin endeks adını yazarak, çağrıda bulunabiliriz; bu değeri yeniden verebiliriz.
Dizi değişkenleri kullanalım
Yukarıdaki paragrafta "..değişkenin istediğimiz değerine, o değerin endeks adını yazarak, çağrıda bulunabiliriz.." dediğimizi görmüş olmalısınız. Dizi veya tekil, değişkenleri oluşturmamızın sebebi, tuttukları değerleri programımızın gereği olan şekilde ve yerde kullanmaktır. Sadece bir değer tutan değişkenleri örneğin print() komutu ile sık sık kullandık. Yukarıda dizi değişken örneklerinde de bazı değişkenleri ve değerlerini çağırdık. Ancak dizi değişkenlerin değerlerinden yararlanabilmek için başka araçlar da vardır.
Herşeyden önce dizi değişkenlerin büyüklüğü, boyutu bizim için önem taşıyabilir. Özellikle bir veritabanı dosyasını okutarak oluşturacağımız dizi değişkenin kaç elemanı ve her bir elemanın kaç ögesi bulunduğunu bilmemiz gerekebilir.
Bir dizi değişkenin kaç elemanı bulunduğu, o değişkenin count() özelliği sorgulanarak öğrenilir. count(), dizideki eleman sayısını verir. Şimdi bunu bir örnekle görelim. Daha önce kaydettiğimiz dizi_degiskenler04.php dosyasını açın ve PHP bölümünde şu değişikliği yaparak dizi_degiskenler06.php adıyla kaydedin:
$ogrenciler[] = "Özbay";
$ogrenciler[] = "Muharrem";
$ogrenciler[] = "Hasan";
$ogrenciler[] = "Şahika";
// Buraya başka kodlar girecek
print ("\$ogrenciler adlı dizide ". count($ogrenciler) ." adet eleman var.");
?>
Bu program Browser penceresine dizimizde 4 eleman bulunduğunu bildirecektir. Şimdi işleri biraz karmaşık hale getirelim! Yukarıdaki kodun, print() satırının yerine şu satırları ekleyerek, dizi_degiskenler06a.php adıyla kaydelim.
print ("\$ogrenciler adlı dizide ". count($ogrenciler) ." adet eleman var.");
print ("

");
for ($sayac=1 ; $sayac <= count($ogrenciler) ; $sayac++ ) {
print ("\$ogrenciler dizisinin ". $sayac ."'ncı elemanı: " . $ogrenciler[$sayac] ."
");
}
Bu programı çalıştırmadan önce, eklediğimiz satırları irdeleyelim. İlk print() komutunun Browser penceresine "yazdıracağı" metinde geçen ters bölü işaretini hatırlıyor olmalısınız. Bu, tek veya çift tırnak içine de almış bile olsak, PHP'nin, bir değişken adını gördüğü zaman onun yerine o değişkenin tuttuğu değeri yazması sebebiyle, $ işareti gibi PHP için özel anlamı olan işaretlerin anlamlandırılmasını önlemek için yaptığımız ve adına o karakteri kurtarma veya ESCaping dediğimiz işlemdir. Bu işlemle, PHP'nin anlamlı işaret değil de metin saymasını istediğimiz karakterlerin önüne ters bölü işareti koyarız: \" gibi. Buradaki örnekte, bu sayede PHP "$ogrenciler" kelimesini değişken adı olarak değil, düz metin olarak görüyor. Ki, aynı komutta aynı kelimeyi tekrar kullandığımızda bu kez değişken adı olarak kullanıyoruz ve bu değişkenin count() ögesinin değerini öğreniyoruz. $ogrenci değişkenin "Özbay," "Muharrem," "Hasan" ve "Şahika" değerleri bulunduğuna göre, bu değişkenin count()'u 4 olacaktır. ("Ozbay" = 0, .. "Şahika" = 3 olmak üzere..) Bu print() komutu, Browser penceresine tahmin ettiğiniz gibi "$ogrenciler adlı dizide 4 adet eleman var." yazdıracaktır. İkinci print() satırı ise ekrana ardarda iki yeni satır işareti gönderecektir.
Şimdi karışık noktaya geliyoruz! Burada bir for döngüsü başlıyor. Önce döngünün kaç kez tekrar edeceğini belirleyecek olan değişkeni tanımlıyoruz: $sayac. Sonra bu sayacın kaça kadar çıkacağını belirliyoruz. Bu sayıyı, bize yine count() veriyor. Ve tabiî for döngüsünün devam edebilmesi için gerekli son unsur olan, sayacın arttırılmasını sağlayan deyim var. Programımız bu döngünün içinde, yani dört kez, her seferinde dizinin bir elemanın adını Browser penceresine gönderiyor. Şimdi, hatırlayacaksınız, dizi değişkenlerin elemanlarının bir sıra sayısı vardı. Örneğin "Şahika" değeri, dizinin 3 numaralı, yani dördüncü elemanı; ve bu elemanın değerini ekrana göndermek için şu komutu vermemiz yeterli:
print ($ogrenciler[4]);
Programda ise buradaki endeks sayısını, $sayac değişkeninin o andaki değerinden alıyoruz. Döngünün her seferinde bu değer bir artacağı için bize $ogrenciler değişkeninin o anda hangi elemanının değeri çağırmak istiyorsak, o elemanın endeksini vermiş olacaktır. Ve sonuç olarak programımız, dizideki bütün değerleri Browser'a gönderecektir.

Kimi zaman buradaki örnekte olduğu gibi, dizinin bütün elemanlarını bir for döngüsüyle değil, foreach döngüsüyle bulmak daha kolay olabilir. Kısaca belirtmek gerekirse, foreach döngüsü, bir dizi değişkenin bütün elemanları için, arzu ettiğiniz işi yapar. foreach döngüsünü yazarken komutun kaç kere icra edileceğini bir sayaçla tutmak gerekmez; çünkü döngü, ona adını verdiğiniz değişkenin içindeki bütün değerler bitinceye kadar devam edecektir. Yukarıdaki örnekteki bütün print() ve for satırlarını atarak yerine şunları yazıp ve dizi_degiskenler06b.php adıyla kaydelim.
foreach ($ogrenciler as $ogrenci) {
print ("$ogrenci
");
}
foreach döngüsü, bir dizi değişkenin adını içinden değer çekilecek kaynak olarak ister; bunu "as" (olarak) kelimesi izler; sonra diziden alınacak her bir değeri geçici olarak tutacak değişkenin adı verilir. Buradaki print() komutumuz, bu geçici değişkenin tuttuğu değeri Browser'a gönöderecektir. Bu değer ise döngünün her adımında dizi değişkendeki bir değer yani öğrencilerin listesi olacaktır.
Dizi elemanlarının farklı özelliklerine ilişkin değerlere endeks adı verdiğimiz ilişkili dizilerde ise eleman değerlerini çağırmak foreach döngüsünün biraz farklı yazılmasını gerektirir. Perl'e aşina alanların bu dizi türüne "hash" dendiğini hatırlayacaklardır. PHP'de de Perl'ün hash türü değişkenlerinde olduğu gibi, endeks adlarına "anahtar" (key), bu endeksin belirlediği değere ise (evet, doğru tahmin ettiniz!) değer (value) denir. İlişkili dizilerden değer almak üzere foreach döngüsü yazılırken, değerin anahtarını ve değerin kendisini iki geçici değişkene yazmamız gerekir. Daha önce yazdığımız dizi_degiskenler05.php adlı dosyayı açarak mevcut tek satırlık print() kodunun yerine şunları yazın ve dizi_degiskenler07.php adıyla kaydedin:
foreach ($ogrenciler as $anahtar=>$deger) {
print ("$anahtar = $deger
");
}
Bu kodu çalıştırmadan önce foreach döngüsü üzerinde kısaca duralım: döngü, $ogrenciler dizisini okumaya başladığında içinde, benzetme yerinde ise, iki sütun, ve bir çok satırlar bulacaktır. Bu sütunlardan birincisi, ikinci sütundaki verinin adıdır; foreach, birinci sütundaki veriyi alarak $anahtar adlı geçici değişkenin değeri olarak atayacak; sonra ikinci sütuna geçecek ve bunu alarak $deger adlı geçici değişkenin değeri yapacaktır. Döngü, daha sonra print() komutunu icra edecektir. print() ise ve geçici $anahtar değişkeninin değerini, ardından eşittir işaretini ve son olarak da geçici $deger değişkeninin değerini Browser'a gönderecektir. print() komutunun icrası bitince, foreach, kendisine verdiğimiz $ogrenciler değişkeninde anahtar-değer çiftini ele almadığı satır kalıp kalmadığına bakacak, ve elemanların tümü bitinceye kadar bu işlemi tekrar edecektir. Tabiî, sonuç anahtar ve değerlerin altalta sıralanması olacaktır.

Bir de bu bölümün en başında ele aldığımız çok elemanlı ilişkili diziler vardı. Onların içindeki değerleri acaba nasıl alabilir ve kullanabiliriz? Tabiî yine bir döngü ile. Fakat bu kez, döngü-içinde-döngü kullanmak zorundayız. Böyle bir diziyi gözümüzde canlandırırsak, belki neden iki döngüye ihtiyaç olduğununu daha iyi görebiliriz. Gözümüzün önüne bir tablo getirelim: dizinin her bir elemanı (bizim öğrenimizde öğrenciler9 bir satırda yer almış olsun; sütunlar olarak da bu elemana ait değerler yer alıyor. Sütun başlığı ise, bu değerin endeksi olan anahtar! Şimdi bu bölümün başında yazdığımız dizi_degiskenler0i.php adlı dosyayı açalım tek satırlık print() komutunun yerine şu satırları yazarak dizi_degiskenler08.php adıyla kaydedelim:
foreach ( $ogrenciler as $ogrenci ) {
foreach ( $ogrenci as $anahtar => $deger ) {
print ("$anahtar = $deger
");
}
print ("
");
}
Kısaca irdelersek, bu kodda foreach döngüsünün önce çok-boyutlu değişkenimizin bir satırını içindeki bütün anahtar+değer çeftleri ile ele alıp, tümünü $ogrenci adlı değişkene geçici olarak yerleştirdiğini görüyoruz. Bu foreach döngüsünün ilk işi yeni bir foreach döngüsü başlatmak oluyor. Yeni foreach ise sazı eline alır almaz, önce, kendisi çok ögeli bir değişken olan (çünkü içinde bir öğrenciye ait, tüm değişkenler ve onların endeks adları var) $ogrenci değişkeninin içindeki anahtar ve değer çiftlerini tek-tek, $anahtar ve $deger değişkenlerine yerleştiriyor; sonra print() komutu ile, aralarına eşittir işareti koyarak bu değişkenlerin değerlerini Browser penceresine gönderiyor. Bu döngü biter bitmez, ilk foreach yaptıracağı işlere kaldığı yerden devam ediyor; ve ekrana bir yeni satır komutu gönderierek, başa dönüyor; bu kez çok boyutlu dizi değişkenin yeni bir elemana geçiyor. Taa ki, dizinin bütün elemanları ve elemanların bütün ögeleri bitinceye kadar.

Bu noktada bir uyarı: Gerçek programda bir dizinin elemanlarına ilk ulaştığımızda, elemanın içinde değer bulunup bulunmadığını anlamak yerinde olur. Bunu is_array() fonksiyonu ile yapabiliriz. Bu fonksiyon, dizinin içinde değer varsa, True/Doğru, yoksa False/Yanlış karşılığını verecektir. Buradaki örnekte, ilk foreach satırından hemen sonra:
is_array( $ogrenci )
satırını koyarak, dizinin o anda okunan elemanın içinde değer bulunup bulunmadığını anlayabiliriz.
Dizi Değişkenlerin Düzenlenmesi
Dizi değişkenlerin daha verimli şekilde kullanılması için PHP bize bir takım araçlar sağlar. Bunlarla dizi değişkenleri birleştirebiliriz; içinden kesit alabiliriz, sıralayabiliriz veya bazı elemanlarını silebiliriz. Şimdi kısaca bu işlemleri ele alalım:
Dizileri birleştirme: array_merge()
İki veya daha fazla dizinin bütün elemanlarını birleştirerek, ortaya yeni bir dizi çıkartır. Örnek:
$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika" );
$ikinci_dizi = array ( "Altun" , "Taç" , "Civelek" , "Tabak" );
$yeni_dizi = array_merge ( $birinci_dizi, $ikinci_dizi );
Bu kod ile oluşturulan $yeni_dizi isimli dizi değişkenin hangi elemanlara sahip olduğunu, şöyle bir kodla görebilirsiniz:
foreach ( $yeni_dizi as $yeni_eleman ) {
print (" $yeni_eleman
");
}
İkinci dizinin bütün elemanları, birinci dizinin elemanlarının arkasına eklenmiş olmalı. array_merge() işlemi, çok-boyutlu ilişkili dizilere de uygulanabilir; PHP iki dizideki uyumlu-uyumsuz, yani birinde olan diğerinde olmayan bütün anahtar+değer çiftlerini yeni dizide de oluştur. (array_merge() işleminden sonra birleştirilen dizilerin değişmeden kaldığına dikkat edin.)
Dizilere değişken ekleme: array_push()
Bir diziye yeni değişkenler eklemek için, array_push() fonksiyonuna mevcut dizinin adını ve yeni değerleri yazarız. Örnek:
$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika" );
$yeni = array_push ($birinci_dizi, "Altun" , "Taç" , "Civelek" , "Tabak" );
Burada $yeni adlı değişken sadece $birinci_dizi adlı dizinin yeni eleman sayısını tutar. array_push(), kendisine adını verdiğimiz dizinin içeriğini değiştirir. Yukarıdaki örnekte içine yeni değerler yazılan dizinin elemanlarını görüntülemek için şöyle bir kod yazabiliriz:
print ("\$birinci_dizi adlı dizide $yeni_dizi adet değişken var
");
foreach ( $birinci_dizi as $ogrenci ) {
print ("$ogrenci
");
}
Dizinin ilk elemanını silme: array_shift()
Bir dizi-değişkenin ilk elemanını tümüyle silmek için array_shift() fonksiyonunu kullanırız. Bu fonksiyona sadece birinci elemanı silinecek dizinin adını vermek yeter. Örnek:
$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika" );
$silinen = array_shift ($birinci_dizi);
array_shift(), adını verdiğiniz dizinin içeriğini değiştirir; buradaki örnekte, $silinen adlı değişken dizinin silinen birinci elemanın değerini tutar.
Diziden kesit alma: array_slice()
Bir dizi-değişkenin bütün elemanları yerine bir kesitini kullanmak istiyorsak, bunu array_slice() fonksiyonu ile yapabiliriz. Bu fonksiyona kesit alınacak dizinin adı, kesitin başladığı yer ve kaç adet değişken alınacağı argüman olarak verilir. Örnek
$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika", "Altun" , "Taç" , "Civelek" , "Tabak");
$kesit = array_slice ($birinci_dizi , 3, 4);
Burada, PHP'ye $kesit adlı yeni dizi değişkene, $birinci_dizi adlı dizinin 3'ncü değerinden itibaren (3 dahil) dört değeri yerleştirmesini bildiriyoruz. array_slice(), adını verdiğimiz değişkenin içeriğine dokunmaz; yeni dizi değişken oluşturulur.
Dizileri sıralama: sort() ve rsort()
Bir dizinin içindeki değerleri alfabetik veya küçükten büyüğe doğru sıralamak için sort() fonksiyonunu kullanırız. Örnek:
$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika", "Altun" , "Taç" , "Civelek" , "Tabak");
sort ($birinci_dizi);
PHP, dizideki bütün değerleri A'dan Z'ye sıraya sokacaktır. sort() fonksiyonu dizinin içeğini değiştirir. Bir diziyi Z'den A'ya veya büyükten küçüğe doğru sıralamak için de rsort() fonksiyonunu kullanabilirsiniz. (PHP4.0 Türkçe karakterleri tanımıyor.) Bir noktada dikkatli olmak gerekir: bu fonksiyonu ilişkili (değerlerin anahtarı olarak endeks adı bulunan) dizide kullanırsanız, PHP, anahtar değerlerini (endeks adlarını) atar, yerine 0'dan itibaren rakam koyar. Bunu önlemek için, ilişkili dizileri asort() veya ksort() fonksiyonu ile sıralamak gerekir.
İlişkili dizileri sıralama: asort() ve ksort()
İlişkili dizilerin diğer dizi değişkenlere göre farkı, değerlerinin bir de adı bulunmasıdır. Değerlerin adlarına anahtar denir. Bir ilişkili diziyi değerlerine göre sıralamak için asort() fonksiyonu kullanılır. Örnek:
$birinci_dizi = array ( ogr_01=>"Özbay", ogr_02=>"Muharrem" , ogr_013>"Hasan" , ogr_04=>"Şahika");
asort ($birinci_dizi);
PHP, bu diziyi değerler itibariyle alfabetik sıraya sokacaktır. Eğer sıranın değere göre değil de değerlerin anahtarına (burada ogr_01, ogr_02 olan kelimeler) göre yapılmasını istiyorsak, ksort() fonksiyonunu kullanırız. Örnek:
$birinci_dizi = array ( ogr_01=>"Özbay", ogr_02=>"Muharrem" , ogr_013>"Hasan" , ogr_04=>"Şahika");
ksort ($birinci_dizi);
PHP, şimdi bu diziyi anahtarlara göre alfabetik sıraya sokacaktır.
Nesneler
Nesne yönelimli (Object-oriented) programlama icad edildiğinde, geleneksel programlamaya aşina olanlar önce tereddüt ettiler; sonra bunun ne harika bir teknik olduğnunu gördüler ve nesnelerden vazgeçmez oldular. Kabaca tanımlarsak, nesne, kendi değişkenleri ve icra edeceği komutlardan oluşan fonksiyonları ile bir bütündür. Nesneyi bir kere tanımladıktan sonra istediğimiz kadar örneğini oluşturabiliriz. Bir nesnenin yapacağı işten, o nesnenin metodu diye söz ederiz. Bu açıdan bakarsanız, programlarımızda nesneler sadece metodları için işe yararlar.
Diyelim ki programımızda bir "öğrenci" nesnesi oluşturmak istiyoruz. Bu nesnenin içinde adı, soyadı ve notlar gibi değişkenler, ve bu değişkenlerle yapılan bir takım işler bulunsun. İşe nesnenin tabir yerinde ise şablonu olan class'ı oluşturmakla başlayalım; gerisini de yaptıkça görelim.
Bir Nesne Oluşturalım
Bir nesne oluşturmak için önce onu tanımlamamız gerekir. Bunu PHP'nin class deyimini kullanarak yapabiliriz. Bir nesnenin özellikleri (properties) ve metodları (methods) vardır. Şu kodu nesneler01.php adıyla kaydedin:

class ogrenci {
// özellikleri tanımlayalım
var $adi;
var $soyadi;
var $sinav1;
var $sinav2;
var $not;
// metodları tanımlayalım
function adi_belirle ($n) {
$this->adi = $n;
}
function soyadi_belirle ($n) {
$this->soyadi = $n;
}
function sinav1_belirle ($n) {
$this->sinav1 = $n;
}
function sinav2_belirle ($n) {
$this->sinav2 = $n;
}
function not_hesapla() {
$this->not = ($this->sinav1 + $this->sinav2)/2;
print ($this->adi. " " . $this->soyadi . " için not ortalaması: ". $this->not);
}
}
//Buraya başka kodlar girecek
$ogr1 = new ogrenci();
$ogr1 -> adi_belirle("Şahika");
$ogr1 -> soyadi_belirle("Tabak");
$ogr1 -> sinav1_belirle(7);
$ogr1 -> sinav2_belirle(10);
$ogr1 -> not_hesapla();
?>

Bu programda ogrenci adlı bir nesne tanımlıyoruz; ve daha sonra bir değişken adına new komutu ile bu nesnenin bir örneğini oluşturuyoruz. Nesnelerin yeni bir örneği veya kopyasını çıkartmak ifadeleri aslında yaptığımızı tam anlatmıyor. Nesnenin tanımı bir adet; her new komutu ile bu nesnenin özelliklerine ve metodlarına sahip yeni bir nesne yapmış oluyoruz. Nitekim bu işe insanın dilini dolayan İngilizce bir kelimeyle Instantiation (yeni bir varlığını oluşturma) deniyor. Bu örnekte, $ogr1 adlı değişken gerçekte, ogrenci nesnesinin tam bir örneği: içinde beş değişken ve altı metod var. Nesneyi bir kere tanımladıktan sonra programın daha ileri aşamalarında bu istediğimiz kadar örneğini farklı isimler vererek oluşturabiliriz. Şimdi şu satıra dikkat edelim:
$ogr1 = new ogrenci();
$ogr1 -> adi_belirle("Şahika");
Burada $ogr1'in parametrelerine nasıl değer yazdırdığımızı görüyorsunuz. Nesnenin metodlarından biri olan adi_belirle fonksiyonuna bir değer veriyoruz: "Şahika"; nesne oluşturulurken yazılmış olan bu fonksiyon ise aldığı değeri, kendi ait olduğu nesnenin bir değişkenine kaydediyor:
function adi_belirle ($n) {
$this->adi = $n;
}
Bu ve diğer fonksiyonlarda kullandığımız "$this->" ifadesi, kendisine ulaştırılan değeri bir parametre olarak kullanıyor ve "$adi" değişkenine yazıyor. "this" (bu) kelimesi o anda nesnenin o anda oluşturulmakta olan örneğine göndermede bulunur. "->" işlemcisini kullanarak, istediğimiz nesnenin istediğimiz metoduna veya parametresine değer gönderebiliriz. Bir nesnenin yeni bir örneğini oluşturduğumuz zaman, bu örneğin bütün parametrelerini sağlamak veya bütün metodlarını kullanmak zorunda değiliz.
Yukarıdaki örneğe göre yeni örnekler oluşturarak en az dört öğrencinin not ortalamasını hesabedebilir misiniz?
PHP ile Web programcılığı yolunda hızlı adımlarla yol alıyoruz. Bu bölümde gördüğümüz dizi değişkenler ve nesneler, Web sayfalarımızda bir çok işi adeta otomatik hale getirecek unsurlar olarak kullanılacak.